ELEGANTIE

V 52, 8: Vociferari est voce effrenata non modo dolorem, sed etiam indignationem (quanquam indignatio doloris genus est) ostendere, interdum sine affectu, sed tantum vehementius exclamare

DEFINIZIONE

  1. Gridare (per il dolore o per l’indignazione)
  2. Urlare

FREQUENZA

  • De vero bono: I 46, 2 («E contra vociferamur, pectus vultumque in domesticorum funere cedimus, comam vellimus, vestes dilaniamus»). II 28, 1 («atque inde e vallo vociferantes [scil. hostes bello superatos in fugamque versos] et victoribus probra ingerentes»)
  • Defensio questionum in philosophia XXI 21-23: «Quorum alterum a quatuor sociis prehensum et quasi vinctum medicus secuit, reluctantem vociferantemque inter curationem»
  • Gesta Ferdinandi II 16, 3: «Bernardo identidem vociferante auxiliumque implorante»
  • Epistola contra Bartolum I 12: «qui, in viis ac plateis, ad uniuscuiusque pretereuntis aspectum obstrepant ac vociferentur et totas civitates atque villas inquietent»
  • Antidotum in Facium I 15, 26: «Non enim dicitur ‘timentes’, quasi sua sponte, sed ab aliis territe atque exterrite fugantibus ac vociferantibus» (in relazione a Gesta Ferdinandi I 9, 2: «fugientes, cum in aliud et subinde aliud incurrerent, fugate atque exterrite hominum vociferationibus»)
  • Antidotum in Facium III 3, 9: cit. Gesta Ferdinandi I 13, 5

CORRISPONDENZE

LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO

Vociferari significa “gridare (forte)”, “urlare” (Forcellini, s.v. vociferor: «Vociferor est vehementer exclamo, majorem vocem emitto, […] It. gridare forte; […]»; Lewis-Short, s.v. vociferor: «to cry outcry aloudexclaimscreambawlvociferate […]; cf. clamo»; Gaffiot, s.v. vociferor: «faire entendre des clameurs, pousser de grands cris», «crier fort, dire à plein gosier»). Lo stesso ragionamento vale per l’età tardo-antica.

LATINO MEDIEVALE

Per vociferor sono contemplate nuove e inusuali accezioni: 1. “citare in giudizio” (Niermeyer, s.v. vociferari: «citer en justiceto cite, summon before a court of justice»; Blaise med., s.v. vocifero: «assigner en justice»; Arnaldi-Smiraglia, s.v. vocifero: «Reclamare»; Du Cange, s.v. vociferare: «Vocare in jus»); 2. “rivolgere la parola”, “affermare”, “parlare” (Papias Elem., s.v. vociferatur: «Vociferatur, […], appellat, […]»; ibidem, s.v. protestatur: «Protestatur, valde confirmat, vociferatur, monet, quaerit, clamat»; Johan. Balb. Cath., s.v. vociferor: «Vociferor <->raris <->ratus sum <->rari verbum deponens, […] quandoque ponitur simpliciter pro loqui»; DMLBS, s.v. vociferari: «to express with the voice, utter, say»); 3. “ripetere” (Papias Elem., s.v. vociferatur: «Vociferatur, […], vocitat, […], frequenter vocat»).

LATINO UMANISTICO

I grammatici di quest’epoca associano al verbo la principale definizione di “urlare”, “gridare”. Si veda Le Ver, s.v. vociferor: «.i. fortiter clamare, vocem feram emittere .i. fort crier et ponitur quandoque pro loqui». Perotti (lib. I epig. 118, 3): «A ploro composita fiunt deploro defleo, exploro quod veteres usurpabant pro exclamo et cum fletu quodam vocifero. Varro: “Gemit, explorat, turbam omnem concitat” [Varro ?]». Perotti (lib. I epig. 3, 462): «Et vocifero sive vociferor, quod proprie est cum dolore sive indignatione maiorem vocem emitto. Interdum tamen sine affectu vehementer exclamo». Nebrija, s.v. vociferor: «gritar». Calepino, s.v. vociferor: «significat cum dolore sive indignatione maiorem vocem emitto. Interdum sine affectu vehementer exclamo».

NOTA CRITICA

V. sente il bisogno di chiarire l’accezione di vociferari giacché gli autori di epoca medievale, in particolare grammatici e lessicografi, introducono dei valori per il verbo nuovi e scorretti (ad es. “ripetere” o “citare in giudizio”).