ELEGANTIE
V 56, 5-6: (5) Despicio deorsum aspicio, sicut suspicio sursum aspicio. (6) Inde per translationem cum quis alium contemnit ac parvi facit despicere dicitur, quasi infra se et ad pedes suos proiectum aspicere, quemadmodum suspicere est venerari, quasi supra nos aspiciamus illum esse collocatum
DEFINIZIONE
- Volgere lo sguardo in alto
- Guardare con deferenza, rispettare
FREQUENZA
- De vero bono: II 1, 1 («[…], que tua facultas est, honoreficentissimis laudibus enumeraresque maiores et romanos et grecos, cedo, queso, quos omnium maxime suspiciebas et admirabaris?»). II 13, 3 («ne omnibus suspectus sit»)
- Gesta Ferdinandi: I 3, 2 («Brutus avunculi odium suspectas virtutes habentis simulata devitavit insania»). I 17, 9 («facitoque ut memor sis hoc a me suspiciendum esse»). III 2, 5 («apud regem: cui, ut in recenti regno, necesse erat omnia esse suspecta»)
- Epistole: XXVII 86 («ut prope eum non minore benivolentia complectamur quam admiratione suspicimus»). XXXIX 38 («dubitaverim utrum propter humanitatem, facilitatem, bonitatem dilexerim magis, an propter gravitatem sapientiamque suspexerim»)
- Epistola contra Bartolum V 17: «Qui ait caput arietis et tauri semper in celum debere suspicere»
- Raud. not. redazione primitiva: XVII120
- Antidotum in Facium: I 11, 7 («quantus ad ethereum celi suspectus Olympum [cit. Verg. Aen. VI 579]. […] ita Servius exponit: ‘Hoc autem dicit: Tartarus ipse bis tantum in preceps patet et tendit sub auras quantus est suspectus, id est altitudo, ad Olympum’» [cit. Serv. Aen. VI 578]). IV 6, 17 (in riferimento a Liv. XXIII 17, 10, «Ibi cum dies aliquot, suscepti Campanis timentesque, cavendis ac struendis invicem insidiis traduxissent»: «Ego tantum muto ‘suscepti’ in ‘suspecti’»)
CORRISPONDENZE
LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO
1. “guardare in alto” (Forcellini, s.v. suspicio: «Suspicio est sursum aspicio, […] It. guardare in su, mirare in alto; […]»; Lewis-Short, s.v. suspicio: «To look up or upwards, to look up at a thing»; Gaffiot, s.v. suspicio: «regarder de bas en haut»); 2. “rispettare” (Forcellini, s.v. suspicio: «Speciatim est admirari, ammirare: quasi supra nos aspiciamus illum esse collocatum in sede sublimiore, quem admiramur»; Lewis-Short, s.v. suspicio: «to look up to with admiration, to admire, respect, regard, esteem, honor, etc.»; Gaffiot, s.v. suspicio: «regarder avec admiration, admirer»); 3. “avere in sospetto” (Forcellini, s.v. suspicio: «Item suspectare, suspectum habere, avere in sospetto. […] Suspectus accipitur saepius in malam partem, aliquando in bonam. […] In bonam partem dicitur de eo, quem admiramur et laudamus»; Lewis-Short, s.v. suspicio: «To look at secretly or askance; […], to mistrust, suspect»; Gaffiot, s.v. suspicio: «suspecter, soupçonner»). Nel corso della tardo-antichità, continuano a perdurare i valori già elencati per l’età classica. Carisio, Synonyma Ciceronis: «Invisa, infensa, infesta, inplacata, inquieta, suspecta, infida, inpacata, intuta, hostilia, formidulosa, metuenda, inhospita»; ibidem: «Infame, criminosum, suspectum, famosum, suspitiosum, invidiosum». Don. Hec. 398: «suspectum fore] suspicabile, suspiciosum»; ibidem 577: «tibi me esse suspectam] id est: in suspicione me tibi esse»; ibidem 777: «nostras mulieres suspectas fuisse] id est: in suspicione positas, nam ‘esse suspectas’ ambiguum est». Serv. Aen. I 224: «despiciens] deorsum aspiciens, sicut suspiciens sursum aspiciens»; ibidem I 438: «suspicit] miratur, ut e contrario ‘despicit’ contemnit significat». Non. De comp. doctr. IV, s.v. suspicere: «Suspicere, [est] susum aspicere. Vergilius lib. I: et fastigia suspicit urbis [Verg. Aen. I 438]. […]»; ibidem IV, s.v. suspicere: «Suspicere est suspectum habere. Sallustius in Iugurta [bello] per idem tempus Bomilcar, cuius inpulsu Iugurtha deditionem, quam metu deseruit, inceperat, suspectus regi et eum suspiciens, novas res cupere, ad perniciem eius dolum quaerere [Sall. Iug. LXX 1]. […]»; ibidem IV, s.v. observare: «Observare, suspicere, magnificare». Blaise chr., s.v. suspicio: «regarder en haut, contempler, admirer»; «respecter, vénérer».
LATINO MEDIEVALE
Arnaldi-Smiraglia evidenzia per suspicere un nuovo significato, quello di “reputare”, “ritenere”, “stimare”, “giudicare” (s.v. suspicio: «habere, putare»). Ad ogni modo, continuano a invalere le medesime accezioni di età classica e tardo-antica. Arnaldi-Smiraglia, s.v. suspicio: «favere», «venerari». Du Cange, s.v. suspicere: «Suspicari». DMLBS, s.v. suspicere: «to look up», «to hold in high regard, admire», «to look askance […] to view with mistrust, suspect». Isid. Diff. I 21: «Inter aspicere et respicere, etc. […]; suspicimus sursum»; ibidem I 540: «Suspicere sursum aspicere aut venerari». Papias Elem., s.v. suspicit: «Suspicit, sursum aspicit, veneratur, miratur, colit, intuetur». Hug. Der. S 283, 35, s.v. specio: «Item componitur a susum vel sursum et dicitur suspicio -is -xi, idest habere suspectum, timere vel sursum aspicere, et ponitur pro venerari, sicut despicere pro contemnere, quia quos veneramur quasi sursum aspicimus; Ovidius in Epistulis ‘quos ego suspicio’ [Ov. Epist. XVII 61]»; ibidem S 283, 37, s.v. specio: «suspicimus sursum». Johan. Balb. Cath., s.v. suspicio: «Suspicio specio componitur cum susum vel sursum et dicitur suspicio <->cis <->xi <->ctum <->cere, idest habere suspectum, timere vel sursum aspicere et pro venerare, sicut despicere pro contemnere, quia quos veneramur quasi sursum aspicimus». Eber. Grec. XIII 140: «Qui de suspectus, sed de quo suspiciosus» (“il suspectus è colui nei confronti del quale si sospetta, il suspiciosus è il diffidente”).
LATINO UMANISTICO
Le Ver, s.v. suspicio: «*specio .cis componitur cum *sursum et dicitur Suspicio .cis .pexi .pectum – hault regarder .i. sursum aspicere, intueri vel venerari […] Suspicio, suspicis .xi .ctum eciam dicitur suspectum habere, arbitrari, estimare, timere .i. souspechonner, doubter, cuidier». Scompare il significato di “sospettare”. Bartolomeo Facio, De proprietate verborum, Val. f 72v: «Inter aspicere, suspicere, inspicere, prospicere, despicere, circumspicere, despicere, intueri, videre, spectare, visere hoc interest. […]; suspicimus superiorem quem veneramur […]». Ramminger, s.v. suspicio: «bedenken» e «berücksichtigen» (“calcolare”, “tenere presente”), ma in relazione al passo 46 del De Aetna di Pietro Bembo («in quo ipso licet et Pindarum suspicias scite cognomento usum, qui Aetnam nivium nutricem appellarit [Pyth. 1,20 νιφόεσσ Αἴτνα]») sono da intendere nel senso di “tenere in alta considerazione”, “ammirare” (“sotto questo aspetto puoi anche apprezzare la scelta consapevole di Pindaro di aver soprannominato l’Etna generatrice di nevi”). Nebrija, s.v. suspicio: «mirar arriba», «acatar e onrar» (“rispettare e venerare”). Perotti lib. I, epig. 2, 323: «Suspicio, sursum aspicio. Virgilius: Et fastigia suspicit urbis [Verg. Aen. I 438]». Calepino, s.v. suspicio: «sursum aspicio. Virgilius: Et moenia suspicit urbis [Verg. Aen. I 438?]. Interdum veneror. […]. Item suspectum habere, ut apud Sallustium in Iugurta: per idem tempus Bomilcar cuius impulsu Iugurtha deditionem quam metu deseruit inceperat, suspectus regi et eum suspiciens novas res cupere ad perniciem eius dolum quaerere [Sall. Iug. LXX 1]».
NOTA CRITICA
V. assegna a suspicio due significati: “rivolgo lo sguardo in alto” (Eleg. V 56, 5: «[…], sicut suspicio sursum aspicio») e “rispetto”, “riverisco” (Eleg. V 56, 6: «Inde per translationem […] quemadmodum suspicere est venerari, quasi supra nos aspiciamus illum esse collocatum»), tralasciando totalmente quello di “avere in sospetto” (cfr. Latino classico e tardo-antico e latino medievale), che in epoca umanistica è contemplato esclusivamente da Le Ver e Calepino (cfr. Latino umanistico). In ogni caso, è difficile stabilire quanta e quale influenza le Elegantie esercitino in tal senso dal momento che solo Nebrija sembra recepire il contenuto di Eleg. V 56, 5-6 (cfr. Latino umanistico).