ELEGANTIE

V 61, 4: Sciscitari, ut ipsa vox indicat, sciendi causa interrogare est

DEFINIZIONE

Domandare (per sapere)

FREQUENZA

  • De professione religiosorum II 13: «Hic ceteri ridere, sed etiam hesitare et inter se querere ac plerique ad me respicere et meam sciscitari sententiam»
  • Gesta Ferdinandi: II 5, 15 («intrantes urbem perque viam euntes civitas sciscitabatur an rex adhuc spiraret, an ibi gubernator Aragonie adesset»). III 1, 8 («Hospites enim, qui permulti ad eum familiariter divertebant, sciscitabatur cuius nam generis pecunia indigerent»)
  • Antidotum in Facium: III 7, 3 («Consule medicos, sciscitare proceres catalanos natu grandiores qui huic rei affuerunt et disces»). III 9, 7 («Quid sciscitaris, asine, cur ista commemorem, cum superius reddiderim causam?»). III 12, 12 («Non credis vera? Atqui sciscitari potes eos qui interfuerunt, prope innumerabiles»). IV 1, 15 («[…] rex in expeditionem exivit et Scensus Romam missus est: ubi sciscitatus eruditos viros, cum redisset apud me ingenue se errasse confessus est, quod diceret mecum sentire doctos omnes quos interrogasset»)

CORRISPONDENZE

LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO

Forcellini, s.v. sciscitor: «Sciscitor est sciendi gratia interrogo, scire laboro, quaero, scitor, […] It. dimandar per sapere, interrogare, ricercare, cercar d’intendere, informarsi; […]»; Lewis-Short, s.v. sciscitor: «to inform one’s self; to ask, […], interrogate»; Gaffiot, s.v. sciscitor: «questionner sur, s’informer de», «demander à qqn pourquoi».  Come si verifica per interrogo e percontor, anche sciscitor, in età tardo-antica, continua a essere concepito come forma equivalente a interrogare e percontari (Carisio, Synonyma Ciceronis: «Consulit, quaerit, inquirit, percontatur, sciscitatur, interrogat»). Ma Donato fornisce una corretta interpretazione in Eun. 548: «quid sit sciscitari] ‘sciscitari’ est occulta magis et secretiora rimari ac velle cognoscere, ut Eurypylum scitantem o<raculo> Ph<oebi> / m<ittimus> [Verg. Aen. II 114-115]».

LATINO MEDIEVALE

Si mantiene inalterata la tendenza a concepire sciscitor sia quale sinonimo di interrogo nel senso di “domandare (per venire a conoscenza di)” qualcosa (Papias Elem., s.v. sciscitatur: «Sciscitatur, interrogat aut consulit»; ibidem, s.v. sciscitor et scitor: «Sciscitor et scitor <->aris a scio derivatur qui interrogat aliquis ut discat»; ibidem, s.v. scita: «Scita sunt quae plebs tantum constituit dicta quae ea plebs sciat vel quae sciscitatur et rogat ut fiant»; Eber. Grec. XV 182: «Scrutor ut experiar, ut sanem vulnera rimor, / Sciscitor inquirens quae nova scire volo»; DMLBS, s.v. sciscitari: «to try to find out […] by asking», «to ask, enquire, to try to ascertain», «to ask for») sia quale sinonimo di percontor, termine cui vengono di frequente ricondotti verbi analoghi come scrutor (e i suoi composti), investigo, inquiro ecc. (Papias Elem., s.v. sciscitatur: «Sciscitatur, […], perscrutatur»; Hug. Der. S 255, 8, s.v. scio: «Item a scio -is scisco -is inchoativum: […], fit sciscitor -ris, idem quod scitari, frequentativum irregolare et secundum formationem et secundum signifìcationem» a partire da Der. S 255, 7, s.v. scio: «scitor -aris deponens, inquirere, investigare, interrogare, querere»; Johan. Balb. Cath., s.v. sciscitor: «a scio scis fit scisco <->scis inchoativum […] et […] fit sciscitor <->taris, idem quod scitari, frequentativum irregolare et secundum formationem et secundum signifìcationem» a partire da Cath., s.v. scitor: «a scio scis […] fit scitor <->taris verbum deponens, idest inquirere, investigare, interrogare, querere, scrutari»; Arnaldi-Smiraglia, s.v. sciscitor: «Scrutor»; DMLBS, s.v. sciscitari: «to inquire of, ask», «to make inquiry»).

LATINO UMANISTICO

Le Ver, s.v. sciscitor: «idem est quod scitor .taris encherquier, enquerir .i. inquirere, investigare, interrogare, scrutari et formatur a secunda persona de *scisco, sciscis, inchoativum de *scio, scis». Nebrija, s.v. sciscitor: «preguntar para saber». Perotti lib. 1, epig. 32, 5: «Item a scio […] sciscitor, quod est sciendi causa interrogo». Calepino, s.v. scisco: «unde et […] sciscitor […] significans quod scitor»; s.v. scitor: «interrogo seu investigo quae occulta magna ac secretiora sunt [cfr. Don. Eun. 548]».

NOTA CRITICA

V. attraverso la stesura di Eleg. V 61 tenta di distinguere sciscitor e interrogo (“domando” per sapere) da percontor (“domando” per provare qualcosa), verbi che, tuttavia, sin dall’età classica sono recepiti come sinonimi (cfr. Latino classico e tardo-antico). Per quanto riguarda il significato di sciscitari, la disamina di alcune successive opere grammaticali testimonia la ricezione dell’insegnamento valliano da parte di Nebrija e Perotti (cfr. Latino umanistico).