ELEGANTIE

V 58, 8: […], inde [scil. a posco] reposco quod est rem meam et quod mihi debes reddi peto

DEFINIZIONE

Chiedere indietro, richiedere

FREQUENZA

  • De vero bono: I 6, 1 («si qua mihi fides est, ausim illam [scil. Natura] reposcere suarum rerum rationem atque hoc modo convenire»). I 10, 3 («ut quicquid oratorie supellectilis apud illos invenisset, […], id omne ab illis fortiter repoposcisset [scil. philosophia]»). II 2, 1 («ea conditione fortunam sua nobis bona dare ut possit tanquam mutuum reposcere»). II 41, 1 («Ideoque probe et fortiter quod furto sublatam armis repoposcisti et Paridi, […], totum abstulisti»)
  • De falso credita Constantini donatione: XXVII 88 («quod denique homines libertati natos et in libertatem robore animi corporis que assertos ad famulatum servitium que reposceret»). XXVIII 89 («Cur ergo, quae maior pars est, ea reposcit, in quibus non praescripsit et in quibus alii praescripserunt?»). XXVIII 90 («num Iephte, dux Israel, reposcentibus filiis Ammon terram a finibus Arnon usque in Iaboc atque in Iordanem respondit: […] An quod nunquam illorum, sed Amorreorum fuisset terra, quam reposcerent, ostendit? Et hoc argumentum esse ad Ammonitas illam non pertinere, quod nunquam intra tot annorum curriculum repoposcissent?»)
  • Ad Alfonsum regem epistola III 5, 330: «Si ita est, quid ergo sibi Tarquinius Superbus regnum velut hereditarium repoposcit?»
  • Antidotum in Facium IV 7, 21: «Hec occulta fraude cautio est, quam si adhuc sumus; cui quoniam parum procedit, aperte et propalam claves portarum reposcunt» (cit. Liv. XXIV 38, 2-3)

CORRISPONDENZE

LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO

In età classica, il principale significato di reposco è “chiedere” la restituzione di qualcosa che mi appartiene (cfr. Ter. Ad. 131: «ambos curare propemodum / reposcere illum est quem dedisti»), come confermano Forcellini (s.v. reposco: «Est rursus posco, repeto: et de iis dicitur, quae nostra fuerunt, vel aliqua ratione nobis debentur, […] It. ridomandare, ripetere; […]») e Lewis-Short (s.v. reposco: «to demand backto ask for again, as something belonging to one»), ma esso può anche valere semplicemente per “esigere”, “reclamare”, “pretendere”, “insistere (domandando)” (come se qualcosa fosse dovuto al richiedente) in maniera analoga a termini come flagito, postulo, posco, exigo (Forcellini, s.v. reposco: «Universim pro exigere, repetere, postulare, dimandare, esigere»; Lewis-Short, s.v. reposco: «to ask for, claim, demand, exact, require, as something due»; Gaffiot, s.v. reposco: «réclamer qqch à qqn»).Carisio, Synonyma Ciceronis: «[…], queritur, expostulat, exorat, exposcit, flagitat, repetit, reposcit». Don. Eun. 796: «huc redde] ‘huc redde’ idioma est pro contumelia reposcentis». Serv. Aen. VII 606: «Parthosque reposcere signa] hoc in honorem Augusti posuit, quo regnante a Parthis repetita sunt signa, quae Crassus triumvir perdiderat». Servio, inoltre, evidenzia come reposcere sia in grado di assolvere altresì alla funzione di “richiedere” (Serv. Aen. XII 573: «foedusque reposcite flammis] […]: nam ‘reposcite’ est revocate, innovate»), concetto che non prevede l’esigenza (ostentata attraverso reclami o pretese) che qualcosa venga restituito al legittimo proprietario.

LATINO MEDIEVALE

A reposco è soprattutto associata l’idea di “ripetere”, “domandare (di nuovo)”. Si veda Papias Elem., s.v. reposcit: «Reposcit, repetit, expectat». Du Cange, s.v. reposcere: «Latinis notum pro Repetere. De magistro, qui discipulos dictata reddere jubet, […]». DMLBS, s.v. reposcere: «to ask for or demand again […] to ask for the return of, demand back», ma anche «(without sense of right or entitlement) to ask for, request».

LATINO UMANISTICO

Le Ver, s.v. posco: «Item Reposco .scis iterum poscere»; s.v. reposco: «.i. iterum poscere, repetere requerre, redemander». Nebrija, s.v. reposco: «demandar otra vez» (come in età medievale). Perotti, lib. I epig. 20, 3: «unde [scil. poscere] reposcere est rem creditam sibi restitui petere». Calepino non esita a intendere reposco come sinonimo di flagito, ossia “chiedo” con insistenza (s.v. posco: «Et reposcere est vehementer poscere»).

NOTA CRITICA

Obbiettivo di V. è cercare di conferire nuovamente a reposco l’originario e classico valore di “chiedere” la restituzione di qualcosa (cfr. Latino classico e tardo-antico) e di contrastare la tendenza linguistica invalsa a partire dall’epoca medievale di assegnare al termine il principale significato di “domandare” di nuovo (cfr. Latino medievale).