ELEGANTIE

V 32, 1: Prosequor a persequor multi nesciunt distinguere qui, ne falli possint, ita accipiant: prosequi non fere carere comitatu ablativi, ut ‘prosequor te oculis, caritate, odio, honore, versibus, cantu, conviciis’ significaturque actio declarans alterius affectum in alterum

DEFINIZIONE

Seguire, accompagnare qualcuno (in una determinata disposizione d’animo)

FREQUENZA

  • De vero bono: I 19, 6 («Virgilius […] Lausi, Turni, Pallantis, Enee, Iuli speciem prosequitur honore verborum»). II 20, 3 («Nam ut nos eas, sic ipse nos ut lepidissimi sumus aspectu ita ardentissimis oculis prosequuntur»). I 24, 3 («Quod bonum qua digna satis prosequar laude?»). II 4, 4 («Seva, crudelis, tam parvam culpam tanto supplicio prosequeris?»). II 14, 5 («damnum quod ex iusta causa venit, […], summa laude prosequuntur»). II 22, 6 («qui nobis necent eos odio, qui prosunt hos amore prosequimur»). II 29, 3 («cui ne miseratio quidem contingat qua solemus defunctos prosequi etiam sceleratos»). III 16, 2 («Sunt enim nonulle gentes que […] letitia mortuos prosequuntur»). III 25, 9 («mares femineque ad ostia domorum confluunt avidisque oculis prosequuntur»)
  • De professione religiosorum VI 21: «ita arduum vite mee propositum laboremque nulla peculiari mercede prosecuturum»
  • De falso credita Constantini donatione XI 37: «eos, qui vobis non credunt, terrore vellorum aliisque minis prosequimini»
  • Gesta Ferdinandi: I 8, 14 («ne maritum in hostes euntem infausto prosequi omine videare»). III 11, 8 («prosequentibus aliquantulum collegis ac ceteris veluti damnatum destinatumque inspectantibus ac miserantibus»)
  • Epistole: V 53 («qui honestatem prosequuntur»). IX 8 («opus honorificum aliquo prosequi honore verborum»). XXII 23 («ad eum maiore caritate prosecutus sum»)
  • Epistola contra Bartolum: VI 22 («Nam cum seriem elementorum prosequeris»). VIII 2 («hac vero stilo prosecutus sum quod cogitaram, […]»)
  • Raudensiane note: II 3, 71 («sunt enim dulces, acres, tristes, lete, honorifice, lascive, mordaces, blande, flebiles, invidiose et alie, quas prosequi longum est»). II 3, 87 («Immo multitudo eorum, qui potentem aliquem civem principem ve favorem prosequuntur»)
  • Raud. not. redazione primitiva XVII 99: «Non possum omnia passim dure barbareque exposita prosequi»
  • Apologus in Pogium II: «Quaero abs te Pogi, nunquid honor quo homines Aesculapium prosecuti sunt, fuerit hominum ipsorum an Aesculapii?» (Camporeale 1972: 518)
  • Antidotum in Facium: III 12, 1 (cit. Gesta Ferdinandi III 11, 8). IV 10, 14 («Quis tantam verborum inscitiam satis digna prosequatur insectatione?»)

CORRISPONDENZE

LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO

In età classica, prosequor vuol dire “accompagnare”, “seguire”, ma anche “perseguitare” e “continuare”, due accezioni condivise altresì da persequor (ThlL X/2: 2186-2193, s.v. prosequor: «confunditur in codd. imprimis c. persequi»). In età tardo-antica i valori rimangono gli stessi e i due termini continuano a essere recepiti come sinonimi. Si veda Don. Ad. 319: «ceteros […] agerem] prosequerer, premerem, ut Vergilius cursu palantis Troas agebat [Verg. Aen. V 265] et agit ventos [Verg. Aen. IV 245], id est nimia celeritate prosequitur et paene occupat praevenitque»; Agrezio, Gramm. VII 122, 22: «subsequimur ordine, prosequimur voto».

LATINO MEDIEVALE

Sebbene continuino a valere i classici significati, si registra la tendenza a ricorrere a prosequi innanzitutto nel senso di “perseverare”, “insistere” e a persequor con la principale accezione di “perseguitare”. Ad es. Isid. Diff. I 192: «Inter exequimur, persequimur et prosequimur. Exequimur mortem in qua uindicta est, persequimur fugientem, prosequimur, cum fungimur officio»; Papias Elem., s.v. prosequitur: «Prosequitur, […], aspirat»; Hug. Der. S 97, 31 (s.v. prosequor): «prosequor -ris, procul sequi vel instanter sequi, procedere, unde hoc prosequium, idest servitium»; Johan. Balb. Cath., s.v. sequor: «prosequor <->queris, idest procul sequi vel que restant sequi et procedere, unde hoc prosequium <->quis, idest servitium».

LATINO UMANISTICO

Perotti (lib. I epig. 2, 482) si appropria della lezione di V.: «Prosequor, cum affectu aliquo animi sequor; et fere semper habet ablativum, ut ‘prosequor te oculis, caritate, odio, honore, versibus, cantu, convitiis’. Ab hoc fit prosequium, sicut ab obsequor obsequium». Nebrija traduce prosequor con «seguir de lexos» (“seguire da lontano”), ma prosequor te lachrymis «io te lloro», prosequor te amore «io te amo», prosequor te muneribus «io te do» etc. Calepino (s.v. prosequor) elenca tutte le accezioni contemplate da prosequor in età classica: «proprie significat ultra sive post sequor. […]. Aliquando prosequi est cum affectu animi, ut ‘prosequor te amore, odio, laude, honore, contumeliis’ et huiusmodi, et fere semper cum ablativo. […]. Interdum prosequi est perseverare exequi quod coeptum est. […]. Interdum est quasi deducere et comitari. […]. Diversis aliis modis usurpartur. […]».

NOTA CRITICA

Benché prosequi e persequi siano a tutti gli effetti sinonimi (cfr. Latino classico e tardo-antico), V., rendendosi conto della tendenza linguistica a concepire prosequor soprattutto nel significato di “perseverare”, “insistere” e persequor con il valore di “perseguitare” (cfr. Latino medievale), desidera enfatizzare l’originario concetto espresso dal verbo: “seguire” qualcuno, nutrendo e mostrando verso quest’ultimo un sentimento.