ELEGANTIE
V 64, 1-2 e 4: (1) Preparare et apparare ita differunt, quod preparare est antea parare sibi que utilia sunt aut fore credit; […]. (2) Ideoque oratores preparant quibus optinere causam possunt. […]. (4) Cicero Officiorum primo: «facile totius cursum vite videt ad eamque degendam preparat res necessarias» [Cic. Off. I 11] ut pastum, ut latibula, ut alia generis eiusdem
DEFINIZIONE
Predisporre, preparare
FREQUENZA
- De vero bono: I 13, 1 («sed etiam in cibos summo cum oblectamento preparamus»). III 19, 1 (cit. I Cor. 2, 9: «Nec oculus vidit nec auris audivit nec in cor hominis ascendit que preparavit Deus diligentibus se»). III 22, 3 («Veni, dilecte Dei, veni ad triumphum qui tibi in civitate sancta sancto populo inspectante preparatus est»)
- De falso credita Constantini donatione XVII 55: «pupillum instituit aut adolescentem filium, non senem, cui omnia, quibus necesse habet tenera etas, ipse velut amantissimus pater preparat»
- Gesta Ferdinandi: I 6, 6 («At Maurus, […] in preparando se ad bellum»). I 9, 5 («preparato cespite ac materia»). I 9, 9 («quia hostis nullam ex adverso oppugnationem preparat»). I 17, 13 («quas [scil. flamas] preparato ad hunc casum aceto cohibere nitebantur»)
- Raud. not. redazione primitiva XIV 22: «Quid est ‘parare pelles’? Nempe ‘preparare ad frigus hibernum’»
- Antidotum in Facium I 11, 8: cit. Gesta Ferdinandi I 6, 6
CORRISPONDENZE
LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO
ThlL X/2: 752-760, s.v. praeparo: «vi praeverbii plus minusve vigente i. q. antea parare», «pro obi. sunt quaecumque futurorum causa parantur, subsidia sim.». Forcellini, s.v. praeparo: «Praeparare est idem ac parare, ante parare, […] (It. preparare, allestire, apparecchiare;[…]». In età classica e tardo-antica praeparo è altresì ridotto a semplice paro, ossia “preparo” (senza anticipo). Servio associa a praeparo i sinonimi paro (Aen. II 121: «cui fata parent] cui praeparent moretem»), accingere (Aen. II 234: «accingunt operi] praeparant se ad opus»; ibidem IV 493: «accingier] praeparari»), moliri (Aen. IV 233: «molitur] praeparat, exercet»; ibidem VII 158: «moliturque locum] praeparat»), pario nel senso di “essere pronto” (Ecl. II 68: «parta] praeparata»). Blaise chr., s.v. praeparo: «(se) préparer (à)», «se disposer à».
LATINO MEDIEVALE
Praeparare continua a essere concepito come termine equivalente a parare (Blaise med., s.v. praeparo: «équiper […] pour l’armée […]»; Arnaldi-Smiraglia, s.v. praeparo: «efficere», «instituere», «facere», «se parare»; DMLBS, praeparare: «to make ready, prepare […] to/for»), ma non mancano tentativi di distinzione tra praeparo e apparo in modo da far emergere il concetto di “predisporre”, “preparare (in anticipo)” proprio del primo verbo. Si veda Isid. Diff. app. 163: «praeparat qui desiderium rei praeit parando; apparat qui parato adicit». Papias Elem., s.v. parare: «Parare, disponere, praeparare, […]». Hug. Der. P 19, 32, s.v. paro: «Preparo -as, ante vel pre aliis parare» (inoltre, Der. P 19, 1, s.v. paro: «Paro -as -vi, preparare vel ornare»). Johan. Balb. Cath., s.v. paro: «Item […] preparo <->ras, idest ante vel pre aliis parare».
LATINO UMANISTICO
Le Ver, s.v. preparo: «preparer ante parare». Nebrija, s.v. praeparo: «aparejar antes». Perotti lib. 1, epig. 12, 43: «Ab hoc [scil. paro] composita fiunt Apparo et praeparo, quae inter se ita differunt quod praeparare est antea sibi quae utilia sunt aut fore creduntur parare. Cicero: Facile totius vitae cursum videt, ad eam que degendam praeparat res necessaria, ut pastum, ut latibula, ut alia generis eiusdem [Cic. Off. 1, 11]. […]». Calepino, s.v. apparo: «significat ad dignitatem quandam ac pompam me apto. Cicero libro III De oratore: Illa quae in apparatu fori appellantur insignia» [cfr. Cic. Orat. 134]. Praeparo vero ante paro quae utilia mihi fore credo. Idem libro I Officiorum: Facile totius vitae cursum videt ad eamque degendam praeparat res necessarias [Cic. Off. I 11]. Et quanquam apparatus videatur utrunque significare, ut ‘apparatus belli’ quasi praeparatio, id tamen potius est ex quadam consequentia quam proprietate: nam ut dicimus naves non modo instructas, sed etiam ornatas, quia ut instructiores ad bellum eo pulchriores sunt, ita ‘apparatum belli’ vocamus quae ad bellum quodam decore et ornatu aptantur».
NOTA CRITICA
Scopo di V. è quello di restaurare gli originari e classici concetti insiti rispettivamente in praeparare (“disporre” in anticipo) e in apparare (“allestire” qualcosa con sfarzo e magnificenza), termini che a partire dall’epoca tardo-antica cominciano a essere elaborati come banali equivalenti di parare nel senso di “prepararsi” ovvero “preparare” (cfr. Latino classico e tardo-antico e latino medievale). Un tentativo che non compare per la prima volta nelle Elegantie, ma in diverse opere grammaticali risalenti al Medioevo (ad es. nelle Differentiae di Isidoro di Siviglia, nelle Derivationes di Uguccione da Pisa, nel Catholicon di Giovanni Balbi) e agli inizi del XV secolo (ad es. il Lexicon di Firmin Le Ver). In ogni caso, recepiscono l’insegnamento valliano Nebrija, Perotti e Calepino (cfr. Latino umanistico).