ELEGANTIE

V 52, 5-6: (5) Plangere est percussione ac verberatione pectoris, capitis, vultus aliorum ve membrorum se in dolore affligere regitque post se accusativum. (6) Ideoque per translationem dicuntur fluctus plangere litora, quasi ad declarandum dolorem in modum lamentationis

DEFINIZIONE

Battere, percuotere (in segno di dolore)

FREQUENZA

  • Raudensiane note: I 7, 13-14 («Ra.: Flere. – Paulo post -: Plorare est cum lacrimis et voce pectus et faciem tundere. La.: Negatur: huiusmodi enim percussio plangere dicitur. Ploratus ipsa vox flentis, sicut fletus ipsa lacrima ex oculis manans, pre dolore tamen, potius quam pre letitia»)
  • Raud. not. redazione primitiva: VI 16-17
  • Antidotum in Facium I 12, 22: «Plangebant alie proceris tympana palmis» (cit. Catull. LXIV 261)

CORRISPONDENZE

LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO

ThlL X/1: 2310-2314, s.v. plango: «pulsare, percutere, tundere sim.» per esprimere il proprio dolore («respicitur habitus eorum, qui affectibus maxime maeroris, doloris, desperationis vel furoris sim. moti sunt»). Tuttavia, in età tardo-antica l’idea della percussio scompare del tutto («notione deflexa, sc. evanescente vel omnino evanido respectu percutiendi […] rebus tristibus, malis, ut pertineat ad actiones vel affectus lugendi, lamentandi, paenitendi, miserandi […] flendi»).

LATINO MEDIEVALE

Da un lato, si tenta di recuperare il classico valore di “colpire” proprio del verbo (Papias Elem., s.v. pangit: «Pangit, palum figit, plangit vel citharam tangi, definit, cantat, describit»), pur associando a quest’ultimo la componente del fletus (Isid. Diff. I 227: «Inter flere et plorare. […], plangere, cum lacrymis pectus aut faciem tundere»; Hug. Der. F 86, 17, s.v. fluo: «[…]; plangere est cum lacrimis pectus aut faciem tundere»; Johan. Balb. Cath., s.v. plango: «Plango <->gis <->zi <->ctum est cum lachrymis pectus aut faciem tundere»; ibidem, s.v. fleo: «Plangere est cum lachrymis pectus aut faciem tundere»); dall’altro lato, plangere è chiosato con termini sentiti come equivalenti (Papias Elem., s.v. plango: «[…] plango, palam angor»; ibidem, s.v. plangere: «Plangere, plorare, lamentari, gemere»).

LATINO UMANISTICO

Le Ver, s.v. plango: «plaindre .i. cum lacrimis pectus aut faciem tundere, lamentari, flere, plorare, gemere, lacrimari et construitur quandoque cum accusativo, ut: planxit David Saul [II Sam. 1, 17] etc.». Guarino sembra commentare correttamente la voce (Carm. diff. 220: «Qui plangit plorat, plangit qui percutit ora»), benché estenda il significato di plangere anche a plorare (cf. la scheda su Ploro). Non sembrano recepire la lezione valliana Perotti (lib. I epig. 118, 5: «Quidam ploro et plango ita distingunt ut plorare sit voce flebili et effusa dolorem suum aperire, plangere vero percussione ac verberatione pectoris, capitis, vultus, aliorum ve membrorum se in dolore afficere. Unde plangere aliquando pro percutere accipitur. Lucillius: Et plangunt littora fluctus [Lucil. ?]. Ab eo fit plangor et planctus, hoc est fletus impatiens cum corporis percussione»); Nebrija (s.v. plango: «herir llorando», ossia “percuoter<si> piangendo”) e Calepino (s.v. plango: «fleo; unde planctus et plangor. Aliquando plangere est percutere. Lucillius: Et plangunt littora fluctus [Lucil. ?]. […]. Hinc planctus et plangor pro percussione»).

NOTA CRITICA

V. attraverso l’elaborazione di Eleg. V 52 mira a ripristinare l’originario valore di plangere (“percuotere”, “battere” il proprio corpo in modo da esprimere manifestatamente il dolore), contrastando l’abitudine linguistica (invalsa dall’età tardo-antica in poi) a intendere la voce come sinonimo di altri lemmi esprimenti il concetto di afflizione (flere, plorare, plangere, lamentari, gemere etc.: cfr. Raud. not.  I 7, 13-14).