ELEGANTIE

V 93, 1-2 e 4-5: (1) Moror te et maneo te a quibusdam exponuntur pro expecto, sed mea tamen sententia magis poetice, quam oratorie. (2) Virgilius: «et tua progenies mortalia demoror arma!» [Verg. Aen. X 30] […]. (4) Oratores potius accipiunt moror te pro retineo et in mora teneo. (5) Ideoque hec duo verba sepe iunguntur, ut apud Quintilianum: «Quid me adhuc, pater, detines? quid moraris abeuntem?» [Ps. Quint. Decl. IV 5]

DEFINIZIONE

  1. Aspettare, attendere qualcuno o qualcosa (in poesia)
  2. Trattenere, fermare, far fare ritardo (in prosa)

FREQUENZA

  • De vero bono: I 1, 1 («Cato Saccus ticinensis unaque Guarinus veronensis, […], apudque Catonem quicum sibi erat vetus hospicium et tunc patronum cause morabatur»). I 20, 1 (cit. Ov. Ars I 98: «Copia iudicium sepe morata meum est»). III 18, 1 («tantam Dei in nos cognosco benivolentiam, diligentiam et […] sollicitudinem ut mihi […] res humanas procurare videatur, nobiscum ingredi, morari, nos admonere, nobis passim precipere, a nobis denique vigiles quasi Argi oculos non deflectere»)
  • Gesta Ferdinandi: I 13, 4 («Modo tres quatuor ve illorum qui plures nobis sunt, […], instabunt fugientibus, terga cedent, et aut morari compellent, aut ritu ovium caprarumque mattabunt singuli plurimos»). III 4, 5 («Ille nihil moratus, ne probior sodale foret, provocanti respondet»)
  • Epistole XLVI 24: «Verum ne te morer verbis»
  • Epistola contra Bartolum II 24: «Ne autem multis, Candide, morer et ad rem veniam, […]»
  • Raudensiane note: I 5, 20 (in merito a Ter. Ad. 712, «Sed cesso ire intro»: «Immo ‘quid moror’ aut ‘qui negligo ire intro?’»). I 10, 10 («Quis unquam indutiari audivit pro eo quod est ‘morari’ aut ‘differre’, nisi qui vernacula tue gentis lingua loquitur, non Latina?»)
  • Raud. not. redazione primitiva: IV 22 (in merito a Ter. Ad. 712, «Sed cesso ire intro»: «Falleris: immo ‘sed moror’ aut ‘differo ire intro’»). IX 9
  • Antidotum in Facium: III 3, 8 (citazione Gesta Ferdinandi I 13, 4). (Liv. XXI 35, 2: «ut cuique aut locus aut oportunitatem daret, aut progressi morati ve aliquam occasionem fecissent»). IV 5, 1 (cit. Liv. XXII 1, 1: «[…] Hanibal ex hibernis metuit, et neque eo qui iam ante conatus transcendere Appenninum intolerandis frigoribus et cum ingenti periculo moratus ac metu. […]. Petrarcha sic: ‘[…] Hanibal ex hibernis metuit, ut neque eo qui ante conatus transcenderet Appenninum intolerandis frigoribus et cum ingenti periculo moraturum ac metu’, glosa supra ‘moraturum’ posita ‘se esse’»): IV 5, 2 («Ego sic emendandum puto: ‘[…] Hanibal ex hibernis movit et nequiquam ante conatus transcendere Appenninum et cum ingenti periculo moratus ac metu’. […], volo sciat Hanibalem ante conatum fuisse ex Gallia Cisalpina, ubi se parum credebat tuto moraturum, transcendere Appenninum»). IV 6, 28 (cit. Liv. XXIII 28, 9-10: «[…], cum diu consultassent utrum castra castris conferrent, si satis haberent sociis Carthaginiensium oppugnandis morari ab itinere proposito hostem […]»)

CORRISPONDENZE

LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO

In ThlL VIII: 1498-1502 (s.v. moror), morari è definito come tardare, termine equivalente a retinere e in mora tenere generatim i. q. tardare sim.»), ma non come expectare (“attendere”, “aspettare”). Il lemma può anche essere inteso nel senso (intransitivo) di “indugiare”, “attardarsi” (in comune con maneo) e, perciò, “fermarsi”, “trattenersi” («intrasitive […] fere i. q. tardari, cunctari […] commorari»). In età tardo-antica, le accezioni del verbo risultano inalterate. Degna di nota è la testimonianza di Servio in Aen. V 400: il grammatico, difatti, chiosa il nesso «nec dona moror» non con il corretto valore di non respicio/curo, ma con l’improprio significato di «non expecto».

LATINO MEDIEVALE

I lessicografi non esitano ad affiancare a morari interpretazioni invalse già dall’epoca classica.

LATINO UMANISTICO

Le Ver (s.v. moror), così come i suoi predecessori, attribuisce a moror i concetti di “tardare”, “fermarsi”, “trattenere”, ma anche “aspettare”, “attendere” (qualcuno o qualcosa): «.i. moram facere, expectare, tardare, protelare .i. demourer, tarder et faire demouree […] Mororet eius composita sunt communia et sunt omnia fere eiusdem significationis, scilicet impedire, tardare, detinere vel impediri, tardari, detineri». Ramminger, s.v. moror: «erwarten» (“attendere”, “aspettare”), come nell’opera di Pontano (Ecl. II 15: «te sequor, o Ariadna, morare, Ariadna, sequentem»), Matteo Palmieri (traduzione latina alle Historiae di Erodoto VI 107: «plenilunium morantur») ed Enea Silvio Piccolomini (Historia de duobus amantibus L 14: «Eurialus ante fores erat signumque morabatur nec cantum audiebat nec screatum»). Anche Perotti lib. 1, epig. 23, 22: «Morari enim, a mora deducitur, […], aliquando expectare significat, quemadmodum compositum eius demoror. Virgilius: Et tua progenies mortalia demoror arma [Verg. Aen. X 30]. Aliquando detinere et in mora tenere. Quintilianus. Quid me, pater, detines? Quod moraris abeuntem” [Ps. Quint. Decl. IV 5]». Tuttavia, Nebrija, s.v. moror: «tardarse» (“attardarsi”, “indugiare”) e «tardar a otro» (“far perdere tempo a un altro” e, perciò, “trattenere”, “impedire” qualcuno). Calepino, s.v. moror: «expecto. Plautus: Nil moror istas magnas dotes dapsiles [cf. Plaut. Aul. 167], hoc est nihil curo, non expecto. Et morari est detinere, retardare. Quintilianus: quid me adhuc pater retines? quid moraris abeuntem? [Ps.-Quint. Decl. IV 5]».

NOTA CRITICA

Benché i Classici adoperino solo maneo (e non moror) con il significato di expectare, V. non sembra concepire questo uso come erroneo dal momento che, forse rifacendosi alla testimonianza di Servio, egli limita l’accezione all’ambito poetico; al contrario, i suoi contemporanei ricorrono a morari con il valore transitivo di “aspettare” anche in prosa (cfr. Latino umanistico).