Maneo, -es, mansi, mansum, manēre (v.)

ELEGANTIE

V 93, 1, 3 e 6-8: (1) Moror te et maneo te a quibusdam exponuntur pro expecto, sed mea tamen sententia magis poetice, quam oratorie. […]. (3) Terentius: «Quem hic manes?» [cfr. Ter. Phorm. 849: «non manes?»; Plaut. Asin. 597: «quin tu hic manes?»] […]. (6) Maneo pro eo quod est futurum est, ut ipse accipio, apud ipsos interdum etiam poetas. (7) Virgilius: «Tequoque magna manent regnis penetralia nostris» [Verg. Aen. VI 71], idest tibi futura sunt. (8) Cicero: «Cuius te fatum sicut Curionem manet» [Cic. Phil. II 11], hoc est cuius fatum tibi futurum est, sicut fuit Curioni

DEFINIZIONE

  1. Aspettare, attendere qualcuno o qualcosa (in poesia)
  2. Essere riservato/imminente, incombere (in prosa)

FREQUENZA

  • De vero bono: I 34, 1 («huic ut properet, illi ut redeat, alii ut maneat, alii ut expectet iubet [scil. voluptas], sedens ipsa et ministerio illarum utens»). II 1, 10 («Nulla vos post victoriam merces manet»). III 22, 1 («Ut eos non immerito putem […] meliorem hanc ducere conditionem quam si in ocio ac perpetua in pace mansissent»). III 28, 5 («iubete hunc in castris manere nec de tabernaculo exire»)
  • De libero arbitrio: 473-474 («[…]: meliora denunciarem, si meliora te manerent; […]»). 636 (cit. Rom. 9 11: «[…], ut secundum electionem propositum Dei maneret, […]»)
  • Defensio questionum in philosophia IV 16-17: «[…]; denique Adam male habere non poterat, si mansisset in illa voluptate paradisi»
  • De professione religiosorum V 8: «Tertia, quod ut atrocior nos pena delinquentes manet, ita uberior remuneratio non delinquentes»
  • De falsa credita Constantini donatione: V 15 («Credo me hercule ne unum quidem mensem illos in officio mansuros»). XXII 70 («Unde tamen scis, an illi, quos tu sequeris, si eadem audissent quae tu, mansuri in sententia fuerint an a sententia recessuri?»)
  • Ad Alfonsum regem epistola: II 1, 151 («Nec diu manet superstes filio pater»). II 9, 263 («An decenne diuturnius iusto spatium, quo sub rege Anco Rome mansum est?»)
  • Gesta Ferdinandi: I 8, 8 («Quod si neque penuria rei frumentarie neque sociorum perfidia nos manere permittit»). I 8, 15 («apud eam [scil. matrem] manebis [scil. Alfonsus] donec rebus prospere ire incipientibus, illa te venire permittat»). I 11, 18 («Ossa tamen promiscua atque inhumata manserunt»). I 14, 10 («donec aut rex auxilia misisset, aut sibi alias manere conducibile visum esset»). III 2, 7 («Nec multis verbis ultro citroque habitis, iubet ut apud primigenium cenaturus maneat»). III 4, 10 («[…], responsum accepit, se nihil nisi ut ab Ilerdensibus capi possit, loquendo manendoque proficere»). III 5, 6 («regemque respondisse, eligeret quam vellet arcis partem, in ea tuto mansuram»). III 7, 1 («sed etiam apud eos [scil. Ilerdenses] mansit [scil. Alfonsus] complusculos dies»)
  • Epistole: XVIII 9-10 («Quod si te scivissem istic manere mansurumque dum littere mee ad te perferrentur»). XVIII 33 («si abirem etiam ad tempus, qui sum, dum hic maneo»). XVIII 43 («Tamen aut ipse feram mecum libros aut mittam, si te mansurum eo tempore istic exploratum habuero»). XXVIII 2 («Romam veni, quandiu mansu[rus n]escio»). XLVII 18 («Is ad extremum sive sua sponte sive mulierum consilio constituit manere»)
  • Raudensiane note: I 4, 74 (in merito alla definizione di specula, che Antonio da Rho in Raud. not. I 4, 73 definisce «locus editus, sed magis ad videndum, quam ad custodiendum»: «Immo ad custodiendum potius, nec locus editus, nisi cum ex eo speculamur an hostes veniant transeant ve, an maneant»). I 6, 19 («Ra.: Exul. – Paulo post -: Inscriptus: qui manet in patria, sed re spoliatus»)
  • Raud. not. redazione primitiva: V 21 («Male diffinitur qui manet in patria, sed re spoliatus, quia nusquam in hunc modum reperitur»). XIV 108 («Vide quantum obest in sua semper patria aliquem mansisse et peregrinas non adisse regiones!»)
  • De reciprocatione ‘sui’ et ‘suus’ XXXI 3: «neque ignoravit, quae manerent eum pericula» (cit. Ps. Quint. Decl. III 2)
  • Antidotum in Facium: I 7, 28 («‘Sub’ enim quando componitur cum dictione incipiente a c, vel f, vel g, vel m, vel p, in eas transit litteras, […]; in reliquis vero manet integra, auctore Prisciano [Prisc. Inst. gramm. II 5-6]»). I 14, 14 (cit. Iust. Cod. VI 51, 1, 8: «Manere hoc apud enumeratas personas sancimus omni modo pro virili portione, idest pro numero personarum»). I 14, 36 (cit. Gesta Ferdinandi I 14, 10). I 15, 45 («cum ego non significaverim abeuntes, sed manentes, his verbis: […]», segue cit. Gesta Ferdinandi I 12, 4). II 5, 27 (cit. Plaut. Cas. 86: «Ultro ibit nuptum, non manebit auspices»). III 2, 21 (cit. Liv. IX 30, 5-10: «Tum populi romani concursus factus impetratoque ut manerent»). III 3, 17 («aut iis, qui intra urbem manebant, non equi, sed pegasi erant?»). III 6, 7 («malit domi manere patentibusque foribus hostem opperiri et sedens inersque, nulla voce, nullo gestu, nulla operis intermissione trucidari?»). IV 7, 11 (cit. Liv. XXIV 22, 17: «Incohata vestra gloria, nondum perfecta est periculumque ingens manet, nisi faciem concordie consulitis ne libera efferatur res»). II 1, 18 (Svet. Galba 5: «Verum amissa uxore Lepida duobusque ex ea liberis, mansit in celibatu»). II 2, 30 («quomodo venerunt ex Catalonia Valentiaque, cum manserint in sua utraque provincia?»). IV 6, 7 (cit. Liv. XXIII 9, 3-4: «Pauce hore sunt intra quas iurantes per quicquid deorum est, dextras dextre iungentes, fidem obstrinximus, ut sacrata fide mansissemus»)

CORRISPONDENZE

LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO

ThlL VIII: 280-293, s.v. maneo: 1. “rimanere”, “perseverare” in un luogo o in una determinata condizione anche in lunga prospettiva; 2. “aspettare”, “attendere” qualcosa o qualcuno («i. q. animo paratum esse ad aliquem» vel aliquid «excipiendum, exspectare, opperiri»); 3. “essere riservato”, “destinato” in futuro («i. q. fato, lege sim. paratum, proximum, destinatum esse, imminere, instare») e, di conseguenza, “essere imminente”, “incombere” («refertur ad tempus futurum i. q. imminere, instare, destinatum esse sim.»). In età tardo-antica si veda in particolar modo Nonio Marcello (De comp. doctr. IV, s.v. manere: «Manere, imminere, deberi. Vergilius lib. VII: te, Turne, nefas, te triste manebit / supplicium [Verg. Aen. VII 596-597]. M. Tullius Philippicarum lib. XIII: sin autem me aliud fatum manet [Cic. Phil. XIII 45]»).

LATINO MEDIEVALE

Manere continua a essere reso come “rimanere” in un luogo e, dunque, “abitare”, “vivere” (nozioni in comune con moror); “rimanere” fisso in una determinata condizione e, perciò, “continuare a essere”; “attendere”, “aspettare” (Hug. Der. H 17, 1, s.v. hereo: «Hereo -es hesi hesum tria signifìcat, idest inniti et dubitare et morari sive manere»; Der. S 301, 5, s.v. stasis: «Et a stasis dicitur sto stas steti statum, manere, non moveri, morari; proprie stare est erectum morari, unde dicitur ‘si quis stat non sedet’ et e contrario»; Der. T 44, 1, s.v. tardo: «Tardo -as, morari, manere vel impedire, retinere, differre, tardum facere»), significati questi ultimi condivisi anche da morari (Hug. Der. M 27, 1, s.v. maneo: «Maneo -es -si -sum, idest morari; et manere, idest expectare»; Johan. Balb. Cath., s.v. maneo: «Maneo <->nes mansi <->sum, idest morari et manere, idest expectare»). Si veda anche Papias Elem., s.v. manere: «Manere, stare, expectare, perseverare, restare, relictum esse».

LATINO UMANISTICO

Le Ver, s.v. maneo: «.i. morari, stare, perseverare, restare, superesse, relictum vel residuum esse .i. manoir, demourer». Ramminger, s.v. manens: «dauernd» (“<essere> permanente”, “durevole”), come nell’Invectiva in Antonium Luschum Vicentinum di Coluccio Salutati: «contra manentem rerum evidentiam». Nebrija, s.v. maneo: «esperar» (“aspettare”), «quedar» (“rimanere”). Perotti lib. 1, epig. 23, 24: «In eadem fere significatione maneo verbum usurpatur, aliquando enim significat expecto. […]. Idem [scil. Terentius]: Quem hic manes? [Ter. ?] Interdum immineo, debeor, futurus sum. Virgilius: Te quoque magna manent regnis penetralia nostris [Verg. Aen. VI 71], hoc est ‘imminent’, ‘debentur, ‘futura sunt’. […]. Cicero: Cuius te fatum sicut Curionem manet, hoc est ‘futurum est tibi sicut Curioni’ [Cic. Phil. II 11]». Calepino (s.v. maneo) recupera l’esegesi del Cornu Copiae.

NOTA CRITICA

È possibile affermare che V. attraverso la stesura di Eleg. V 93 voglia restaurare per manere un significato (“essere riservato”, “essere imminente”, “rimanere in futuro”) che subito dopo l’epoca classica, sebbene venga menzionato dal tardo-antico Nonio Marcello (cfr. Latino classico e tardo-antico), sembra cadere in disuso.