ELEGANTIE

V 61, 1-3: (1) Percontari significat interrogare, quanvis suapte natura spectet ad finem coarguendi, ut testatur Quintilianus dicens: «Quid enim tam commune quam interrogare vel percontari? (2) Quorum utroque indifferenter utimur, cum alterum noscendi, alterum arguendi gratia videatur adhiberi» [Quint. Inst. IX 2, 6]. (3) Interrogo igitur, ut ego interpretor, noscendi gratia adhibetur, percontor vero arguendi

DEFINIZIONE

Domandare (per sapere)

FREQUENZA

  • De vero bono: I 45, 1 («Quin adeo has matres conscriptas vestrasque uxores interrogate si ipsarum, ut est necesse, virginitatis recordentur»). II 11, 9 («Interroga vulgus»). II 11, 4 («interrogo quid sibi poete tantis dierum ac noctium laboribus voluerunt?»). II 26, 8 («Nempe quod interroganti tibi an probem factum Gygis, respondebo: non probo»). II 26, 10 («Sed quod ad stuprum attinet, te ipsum libet interrogare, Cato, quidnam in hac re facturus sis»). II 26, 12 («si ad Solonem aut Phoroneum aut Iulium quisquis alius legem de adulteriis promulgavit referres interrogaresque quid sentiret, ipse vero responderet: […]»)
  • De libero arbitrio 524-525: «[…]: interrogo te quid diceres adversus regem abnuentem se deferre ad te munus aut magistratum, […]»
  • De professione religiosorum IV 14: «Responde igitur ad ea, que interrogaveram: tenes ne que illa fuerint?»
  • De falso credita Constantini donatione: VII 24 («Ego […], qui scio a domino interrogatum Petrum, a quibusnam reges terrae acciperent tributum censum ve»). VIII 30 («Interrogo num quos harum rerum testes auctores que proferre possitis? Nullos, respondetis»). XXI 66 («Cum essem adulescentulus, interrogasse me quendam memini, quis librum Iob scripsisset»). XXIV 75 («Iunonem Monetam cum a quodam milite Romano captis Veis per iocum interrogata esset, an Romam migrare vellet, respondisse velle»). XXIV 75 («vel quod motum simulacri […] interpretati sunt sua sponte esse factum vel qua lascivia hostilem et victam et lapideam deam interrogabant, eadem lascivia annuisse finxerunt»)
  • Ad Alfonsum regem epistola II 2, 170: «Interrogo nunc: quot annos hanc feminam tunc volumus implesse cum nupsit?»
  • Gesta Ferdinandi: I 13, 10 («Immo interrogate equos ipsos et ornamenta ac vestes quosnam socios amiserunt»). II 5, 12 («Tum legati Barcelonenses, nequid responsum regis fortasse scrupuli moveret, in posterum, adhibitis tabellionibus, interrogarunt iuberet ne eius regna esse, cui iure deberentur»). III 12, 1 («Ianitor, semiaperto hostio, quis esset interrogat, an Ioannes Cevillerius. […]. Ideoque parvi refert interrogare de nomine»)
  • Epistole: XVI 47 («alteras [scil. litteras] ubi de Trinitate te [scil. Ioannem Arretinum] interrogabam»). XIX 47 («Nemo diligentius hanc rem interrogavit quam tu»). XXIV 4 («sed interventu principis cuiusdam non perlegit, cum presertim inter legendum interrogaret aliqua, ut fit, ex ipsa materia tuarum [scil. Blondi] litterarum incidentia»)
  • Raudensiane note: I 2, 29 («Ullus idem est quod aliquis, […], sed hac differentia, quod nunquam usurpatur, nisi aut cum negatione aut interrogando aut dubitando aut nesciendo»). I 2, 34 («interroga Grecos, unde vocabulum [scil. camelus] hoc fluxit»). I 3, 17 («An verum sit, Grecos interroga»). I 13, 28 («Immo utrum de duobus interrogat, nunquid vel de uno vel de multis et nonnunquam de duobus»). I 15, 20 («Dixi superius [cfr. Raud. not. I 15, 13], cum ita interrogamus, suppleri ‘parva’: est enim sic interrogando quota eiusdem significati cuius quanta, ut in Elegantiis docuimus [cfr. Eleg. I 14]»)
  • Raud. not. redazione primitiva: I 33. I 40. II 16. III 35 («interroga Grecos!»). XII 32
  • Apologus in Pogium I: «Si non credis vel Pogium interrogato, qui singularis mihi videtur iudex ac censor vinaliorum» (Camporeale 1972: 489). «Ego cum Dionysio sentio, et ea re ipsum interrogavi. Verum in hoc malo te interrogare Dromo, quod sequitur» (Camporeale 1972: 498). «Mallem te interrogare Parmenonem qui carnem castratinam et emere solet et coquere. Sic enim vos appellatis italici. An hoc est quod me interrogas? quod ‘castratum’ dixit Pogius pro ‘vervece’» (Camporeale 1972: 499)
  • Apologus in Pogium II: «[…] Hannibalis, qui a Scipione interrogatus quem maximum imperatorem iudicaret, respondit Alexandrum, quem secundum, respondit Pirrhum, quem tertium, respondit se» (Camporeale 1972: 516). «Sine quaeso Guarine me paulisper interrogare Pogium praeter rem, cuius gratia recitavi haec verba» (Camporeale 1972: 517)
  • Antidotum in Facium: altissima frequenza

CORRISPONDENZE

LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO

Quint. Inst. IX 2, 6, sebbene sostenga che entrambi i termini siano adoperati indifferentemente nel senso di “domandare”, “interrogare” («Quid enim tam commune quam interrogare vel percontari? Nam utroque utimur indifferenter, […]»), nota che interrogare (così come sciscitare) è prevalentemente sfruttato con l’obbiettivo di noscere, scire (“sapere”); al contrario, percontari con l’obbiettivo di arguere, ossia “indagare”, “inquisire”, “esaminare (domandando)” così da provare qualcosa (motivo per cui il termine assume talvolta l’accezione di “dimostrare la colpevolezza” di qualcuno ovvero “accusare”). Ciò trova conferma in ThlL VII/1: 2268-2273, s.v. interrogo: «i. q. rogare, quaerere […] sive cognoscendi, consulendi sive inquirendi, examinandi causa». Ad ogni modo, l’uso ambivalente e indiscriminato di interrogare e percontari porta entrambi i verbi a perdere qualsiasi elemento contraddistintivo e, di conseguenza, a essere concepiti come sinonimi. Carisio, Synonyma Ciceronis: «Consulit, quaerit, inquirit, percontatur, sciscitatur, interrogat». Blaise chr., s.v. interrogo: «interroger, questionner, demander», «réclamer», «consulter».

LATINO MEDIEVALE

Nel corso del Medioevo, entrambi i lemmi continuano a essere percepiti come sinonimi. Si veda Du Cange, s.v. interrogare: «petere». Arnaldi-Smiraglia, s.v. interrogo: «Rogare, petere». Niermeyer, s.v. interrogare: «demander, réclamerto demand, claim». DMLBS, s.v. interrogare: «to ask», «to […] enquire», «to question, interrogate», «to ask for, request, demand», Papias Elem., s.v. interrogat: «Interrogat, requirit, petit» (requirere è altresì proprio di percontor). Hug. Der. C 231, 6, s.v. conus: «unde contor -aris […], et componitur percontor -aris, idest inquiro vel perquiro, interrogo». Johan. Balb. Cath., s.v. contor: «[…] et componitur [scil. ab contor] ut percontor <->aris, idest inquiro vel perquiro, interrogo». Vincenzo di Beauvais, Speculum doctrinale I, Breve vocabularium, c. LX, vocabula incipientia per ‘p’: «Percontor, inquiro, interrogo».

LATINO UMANISTICO

Le Ver, s.v. interrogo: «interroguier, enquerir .i. querere, perquirere, petere, scrutari et componitur ab *inter et *rogo, rogas»; ibidem, s.v. rogo: «Interrogo .gas .i. querere, perquirere, investigare». Nebrija, s.v. interrogo: «preguntar». Perotti lib. 1, epig. 83, 4: «Interrogo peto», ma Perotti lib. 1, epig. 1, 411: «Percontari vero interrogare, quamvis proprie ad finem coarguendi, ut Quintilianus testatur, qum inquit: Quid enim tam commune quam interrogare et percontari? Quorum utroque indifferenter utimur, qum alterum noscendi, alterum arguendi gratia adhiberi videatur [Quint. Inst. IX 2, 6]. Interrogare igitur adhibetur noscendi gratia, percontari vero arguendi». Calepino, s.v. percunctor: «quod is qui curiosus est per cuncta interroget et […] significat diligenter interrogo».

NOTA CRITICA

È verosimile pensare che V. caratterizzi diversamente interrogo e percontor (attribuendo al primo verbo il significato di “domandare” per sapere; mentre, al secondo la nozione di “domandare” per dimostrare qualcosa) basandosi unicamente sulla testimonianza di Quint. Inst. IX 2, 6 (sebbene questa distinzione non trovi riscontro nell’usus linguistico dei Classici). La rassegna delle successive opere grammaticali non permette di accertare la particolare fortuna del contenuto di Eleg. V 61: per l’appunto, quest’ultimo è rielaborato solamente da Perotti (cfr. Latino umanistico).