ELEGANTIE

V 69, 2-5: (2) Intercludo te iter tuum impedio et quasi iter cludo. (3) Virgilius: «interclusit hiems et terruit Auster euntes» [Verg. Aen. II 111]. (4) Cicero: «qui iter Penorum cadaveribus corporum suorum intercludendum putaverunt» [Cic. Parad. 12]. Qua ratione etiam dicimus intersepio. (5) Quintilianus: «His textis, ne universi mellis effluat pondus, intersepta onera cluduntur» [Ps. Quint. Decl. XIII 18], quasi circumsepta vel qua effluere mella poterant septa

DEFINIZIONE

Sbarrare (la strada), bloccare (il cammino)

FREQUENZA

  • De vero bono I 46, 1: «Ego ut omnem opponentibus viam intercludam»
  • De falso credita Constantini donatione VI 19: «qui ad cognitionem veritatis venturi sunt intercluderent»
  • Gesta Ferdinandi: I 7, 6 («ut revertentem cum preda ostem intercludant exuantque»). I 11, 4 («ex idoneo loco illos aggressurus interclusurusque atque in tergis hesurus»). I 14, 13 («a fronte rupe, a tergo ponte – […] – per stationarios deiecto, ab utroque latere ripis et eas hoste premente, interclusi»). I 17, 12 («Sic interclusis, nec hostem ledere, nec sociorum multos in angustum locum recipere dabatur»). II 8, 19 («[scil. gubernator] videt procul instructos ex adverso hostes, magis illos quidem ad intercludendum iter paratos quam invadendum»). III 5, 4 («Postquam de transitu hostium intercludendo retinendisque in officio finitimis curam egit»)

CORRISPONDENZE

LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO

ThlL VII/1: 2168-2170, s.v. intercludo: «i. q. interponendo, obstruendo, impediendo, prohibendo sim. claudere, praecludere» (anche con il valore di “circondare”, “accerchiare”, “rinchiudere”, come specificato in Forcellini, s.v. intercludo: «Intercludere aliquem vel aliquid est etiam includere, rinchiudere, circondando rinchiudere»); in senso traslato «i. q. arcere, prohibere». Blaise chr., s.v. intercludo: «fermer, boucher, empêcher», ma anche «supprimer» (“cancellare”, “eliminare”).

LATINO MEDIEVALE

Intercludere è reso non solo con gli originari significati di “intralciare”, “impedire”, “trattenere”, “fermare” (Arnaldi-Smiraglia, s.v. intercludo: «sistere», «impedire»; DMLBS, s.v. intercludo: «to close off, make impassable», «to stop […], to block», «to trap, prevent the passage or escape of»), ma viene sentito prevalentemente come sinonimo di “chiudere” (Arnaldi-Smiraglia, s.v. intercludo: «claudere»; DMLBS, s.v. intercludo: «to shut, close»), “rinchiudere” (Blaise med., s.v. intercludo: «enclore»; DMLBS, s.v. intercludo: «to enclose») ed “escludere” (Arnaldi-Smiraglia, s.v. intercludo: «excludere»; DMLBS, s.v. intercludo: «to separate, isolate, cut off»). Quest’ultima tendenza è testimoniata in Hug. Der. C 280, 18, s.v. claudo: «intercludo -dis, idest inter aliqua claudere vel auferre» e Johan. Balb. Cath., s.v. intercludo: «ab inter et claudo componitur intercludo <->dis <->si <->sum <->dere, idest inter aliquid claudere vel auferre».

LATINO UMANISTICO

Le Ver, s.v. intercludo: «entreclorre .i. inter aliqua claudere vel auferre vel impedire, detinere et componitur ab *inter et *claudo .dis». Nebrija, s.v. intercludo: «aislar o atajar» (“isolare”, probabilmente nel senso di “circondare”, come intersaepio, oppure “bloccare”). Perotti lib. 1, epig. 2, 450: «Intercludo, iter impedio et quasi intra claudo. Virgilius: Interclusit hyems et terruit auster euntes [Verg. Aen. II 111]». Calepino, s.v. intercludo: «iter claudo […], cum sit idem quod intersaepio. […]. Pro impedio tamen sumitur. Virgilius: Saepe illos aspera ponti / interclusit hyems et terruit hauster euntes [Verg. Aen. II 110-111]».

NOTA CRITICA

V., da un lato, desidera contrastare la tendenza invalsa dall’epoca medievale a concepire intercludo non più nel classico senso di “sbarrare”, “interdire” il percorso a qualcuno e, perciò, “intralciare” (cfr. Latino classico e tardo-antico), ma nel senso di “chiudere” (cfr. Latino medievale). D’altra parte, sebbene tra le varie accezioni di intercludere sia annoverata pure quella di “rinchiudere” e nonostante l’umanista sia conscio della totale assenza di esempi classici relativi a introcludere, egli preferisce ricondurre a quest’ultimo il valore sopra menzionato.