ELEGANTIE
V 52, 1: Flere est lacrimis ideoque tantum hominum, sicut ridere
DEFINIZIONE
Piangere
FREQUENZA
- De vero bono: I 8, 3 («Quod alter flebat idem vicissim alter ridebat»). I 8, 4 («Heraclio te ego simillimum possum dicere qui homines fleas; […]. Non enim homines rideo sed hominem et quidem alios flentem»). I 24, 1 («sed in aliis maioribus nature habeo gratias, presertim quod risus, cum fit, simillimus est fletui»). III 5, («sicut fletus ita risus in meditullio est positus, qui profecto nisi nos iuvaret nemo unquam neque fleret neque rideret»). III 12, 8 («Quid fles?»). III 25, 15 («Invenimus puerum iacentem inter magnam circumstantium feminarum turbam flentium et quid agant nescientium»)
- De professione religiosorum I 10: «Et hoc dicente iudices auditoresque modo irascantur, modo mitigentur, modo gaudeant, exhilarentur, rideant, modo mereant, doleant, fleant»
- Gesta Ferdinandi III 5, 16: «Rex commotos assistentium ac flentes vultus intuens»
- Raudensiane note: I 7, 13-14 («Ra.: Flere. – Paulo post -: Plorare est cum lacrimis et voce pectus et faciem tundere. La.: Negatur: huiusmodi enim percussio plangere dicitur. Ploratus ipsa vox flentis, sicut fletus ipsa lacrima ex oculis manans, pre dolore tamen, potius quam pre letitia»). I 15, 79 (cit. Andr. 136: «Reiecit se flens in eum quam familiariter»). II 2, 70 («Flent de facili mulieres, immo et viri gregales et inepti, animi magnitudinem nescientes»). II 2, 72 («Marius in causa Aquilii, Antonio perorante, non flebat? […]? non denique sancti ipsi atque Apostoli et fleverunt et fletum auditoribus excusserunt? non Christus et flevit et fletum non tantum movit, sed etiam flere nos iussit?»)
- Raud. not. redazione primitiva: VI 16-17. XVI 66. XVI 68
- De reciprocatione ‘sui’ et ‘suus’ XXX 1: «tu prima docuisti sibi non parcere potius quam plus flere» (cit. Ps. Quint. Decl. VI 19)
CORRISPONDENZE
LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO
ThlL VI/1: 898-902, s.v. fleo: “piangere” («proprie i. q. lacrimas effundere, lacrimare necnon plorare»). In età tardo-antica si continua a ricondurre al verbo il concetto di effundere lacrimas (Don. Andr. 129: «fletur] bene hic impersonaliter ‘fletur’: ab omnibus; extrema enim quaeque mortuorum omnes commovent ad lacrimas»; Serv. Aen. XI 211: «maerentes] ‘flere’ ubertim lacrimas demittere»). Tuttavia, come si rileva anche presso gli autori classici, la medesima nozione è ugualmente condivisa da plorare (Blaise chr., s.v. fleo: «ailleurs κλαίω est traduit par ploro dans la Vulgate»).
LATINO MEDIEVALE
Fleo non smette di essere rapportato innanzitutto all’idea di dispergere lacrimas (Isid. Orig. X 111: «Flens, quasi lacrima fluens»; Diff. I 227: «Inter flere et plorare. Flere est ubertim lacrymas fundere, quasi fluere, […]». Papias Elem., s.v. flere: «Flere est ubertim lachrymas fundere, quasi fluere; […]»»; ibidem, s.v. lugere: «[…], flere autem lachrymis ubertim fluere». Hug. Der. F 86, 17, s.v. fluo: «Item a fluo fleo -es -vi fletum: qui enim flet, lacrimis fluit. Flere enim est ubertim lacrimas fundere, unde flens quasi fluens». Johan. Balb. Cath., s.v. fleo: «Fleo, fles <->vi <->tum dicitur a fluo <->is, quasi enim flet lachrymis fluit. Fluere enim est ubertim lachrymas fundere, quasi fluere». Eber. Grec. XVI 73: «Tunc fleo cum lacrimas emitto, […]»).
LATINO UMANISTICO
Le Ver, s.v. fleo: «plourer .i. ubertim lacrimas fundere et dicitur a *fluo, fluis, qui enim flet lacrimis fluit Flere- .i. lacrimari, plorare, lugere, merere […]». Perotti (lib. I epig. 62, 1): «Non flet. Non emittit lachrymas. Flere enim est lachrymas fundere ideo que solius hominis est et a graeco deducitur, quod est κλαίω». Nebrija, s.v. fleo: «llorar con lagrimas». Calepino, s.v. fleo: «cum lachrimis plango: ideo tantum hominum est, sicut rideo».
NOTA CRITICA
È evidente che V. intende rivedere un gruppo di verbi su cui percepiva confusione nel latino umanistico, come dimostra il passo di riferimento delle Imitationes di Antonio da Rho (Raud. not. I 7, 13-14).