ELEGANTIE
V 58, 14-15: (14) Flagito vehementer et plus quam postulo, ut Cicero pro Quintio: «Quanquam hoc causa postulat; et si postulat, non tamen flagitat» [Cic. Quinct. 13]. (15) Et Quintilianus ad Thryphonem: «Efflagitasti quotidiano convicio, ut libros, quos ad Marcellum meum de institutione oratoria scripseram, iam emittere inciperem» [Quint. Inst., ep. ad Tryph. I]
DEFINIZIONE
Chiedere con insistenza, esigere, pretendere
FREQUENZA
- De vero bono I 7, 3: «vos siquid habetis quod pro illa respondeatis expecto atque ut dicatis flagito»
- Epistole: XXIV 13 («tu ab rege historias exigebas, ille abs te potius flagitabat»). XLVIII 7 («Verum cum omnes propinqui mei ac propinque flagitent ut suoquoque nomine beatitudini tue supplicem, […], ad scribendum impulsum sum supplicandumque ut, […]»)
- Antidotum in Facium: I 8, 8 («sed ceteris aliam probationem flagitantibus morem geram»). I 14, 19 («at nova res novum vocabulum flagitat»)
CORRISPONDENZE
LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO
ThlL VI/1: 843-845, s.v. flagito: «flagranter poscere»; «i. q. exposcere, poscere, interdum i. q. vehementer adhortari, rogare». Forcellini, s.v. flagito: «Flagitare plus est, quam postulare, et significat vehementer et acriter postulare, idque interdum cum clamore et convicio: […], est enim flagranter poscere, exigere, rogare, ἐξαιτέω (It. dimandare, supplicare con ardore, con istanza o importunità;[…])». Ad ogni modo, può anche essere considerato semplice sinonimo di quaerere, poscere, postulare. In età tardo-antica, flagitare continua a essere inteso come “domandare insistendo” (Carisio, Synonyma Ciceronis: «[…], queritur, expostulat, exorat, exposcit, flagitat, repetit, reposcit»; Serv. Aen. II 124: «flagitat] id est invidiose poscit, unde et quod flagitatione dignum est flagitium dicitur»; ibidem XII 759: «efflagitat ensem] cum clamore deposcit»; Blaise chr., s.v. flagito: «demander avec insistance, réclamer d’une manière pressante»), ma pure banalmente nel senso di “richiedere” (Serv. Aen. VIII 540: «poscant acies] quasi ean nunc et flagitent bellum»).
LATINO MEDIEVALE
Si registra la medesima tendenza linguistica. Si veda Isid. Diff. I 230: «Flagitare idem est quod acriter interpellare, flagitiare vero est impurare». Papias Elem., s.v. flagitat: «Flagitat, fortiter petit, rogat, exigit, interrogat». Hug. Der. F 82, 1, s.v. flo: «et hinc flagito -as, expostulare, querere, rogare, petere, cum clamore poscere». Johan. Balb. Cath., s.v. flagito: «Flagito <->tas <->tavi […] et est flagitare expostulare, querere, rogare, petere, cum clamore poscere». Vincenzo di Beauvais, Speculum doctrinale I, Breve vocabularium, c. LI, vocabula incipientia per ‘f’: «Flagitare, poscere». DMLBS, s.v. flagitare: «to importune», ma anche banalmente «to demand».
LATINO UMANISTICO
Le Ver, s.v. flagito: «requerir, prier .i. fortiter et cum clamore petere, rogare, postulare, querere, poscere». Guar. Carm. diff. 270: «Grata petit poscit, sed debita flagitat ardens». Bartolomeo Facio, De proprietate verborum, Val. f. 70r: «Inter peto et posco et flagito hoc interest. Petimus gratis, poscimus iure, flagitamus cum ardore». Nebrija, s.v. flagito: «demandar importunando». Perotti, lib. I epig. 19, 3: «[…]: est enim flagitare vehementer et veluti cum quadam inflammatione animi petere. […]. Cicero: Quanquam hoc causa postulat, non tamen flagitat [Cic. Quinct. 13]. […]. Quintilianus: Efflagitasti quottidiano convitio ut libros quos ad Marcellum meum de institutione oratoria scripseram iam emittere inciperem [Quint. Inst., ep. ad Tryph. I]». Calepino, s.v. flagito: «flamma deductum videtur, ut sit quasi flammas agito: flagitare enim proprie est vehementer, cum instantia, clamore ac strepitu poscere […]. Cicero pro Quintio: Quamquam hoc causa postulat et, si postulat, non tamen flagitat [Cic. Quinct. 13]».
NOTA CRITICA
Eleg. V 58, 14-15 si inserisce nel solco di una lunga tradizione, la quale prevede di concepire flagito prevalentemente come “pretendere”, “reclamare” con ostinazione qualcosa (cfr. Latino classico e tardo-antico, Latino medievale e Latino umanistico). Comunque, particolare fortuna acquisisce l’esempio di Cic. Quinct. 13 presente in Eleg. V 58, 14, ripreso sia da Perotti sia da Calepino (cfr. Latino umanistico).