ELEGANTIE
V 52, 7: Eiulare est voce sublata flere, quod magis mulierum est proprium
DEFINIZIONE
Piangere ad alta voce
FREQUENZA
- Gesta Ferdinandi I 13, 5: «Sepe infirmiores fere que in aperto singulas robustiorum ferarum fugissent, cum se inclusas viderunt, […] nonnunquam eiulare et fugere compellunt»
- Antidotum in Facium III 3, 9: cit. Gesta Ferdinandi I 13, 5
CORRISPONDENZE
LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO
ThlL V/2: 313-314, s.v. eiulo: «i. q. gemere, lamentari». Tuttavia, i Classici sono soliti servirsi del verbo in contesti in cui è presupposto l’uso della voce. La stessa abitudine linguistica si registra anche per l’epoca tardo-antica (Aug. Serm. 288, 3: «‘eiulavit’ vox est; informis quidam sonus est»).
LATINO MEDIEVALE
La voce continua a essere recepita prevalentemente con il significato di “mostrare il proprio dolore (piangendo) ad alta voce” (Papias Elem., s.v. eiulare: «Eiulare, plorare alta voce»; Hug. Der. I 118, 4, s.v. Iulus: «Et, quia Iulus multum flevit in morte patris, ideo inde et ab e, per compositionem, dicitur eiulor -aris, idest flere, voce dolorem manifestare, voce confusa pre dolore clamare: unde et quidam dixerunt esse compositum ab e et iubilus, quod est vox confusa pre gaudio, et est eiulari proprie feminarum, et inde hec eiulatio et cetera»; Johan. Balb. Cath., s.v. eiulor: «[…] dicitur eiulor <->laris <->latus sum, idest flere, voce dolorem manifestare, voce confusa pre dolore clamare, […] et eiulari proprie feminarum. Invenitur etiam eiulo <->las, unde dicit Papia: Eiulare, plorare alta voce»). Tuttavia, non mancano casi in cui eiulare viene inteso come sinonimo di lugere, plorare e maerere (Papias Elem., s.v. lugere: «Lugere, eiulare, plorare vel maerere, cum dolore habitum imitare sordidum; […]»).
LATINO UMANISTICO
Le Ver, s.v. eiulor: «plourer .i. flere, voce dolorem manifestare, voce confusa pre dolore clamare et componitur ab *e et *iubilus, quasi extra iubilum». Recepiscono la lezione valliana sia Perotti (lib. I epig. 118, 5: «Eiulare vero est voce in altum sublata plorare, a quo eiulatio sive eiulatus dicitur ploratus rationis expers. Est que verbum facticium quemadmodum lessus. Ita enim a veteribus dicebatur lugubris eiulatio, unde est lex illa apud Ciceronem: Muliere genas ne <radunato>, ne ve lessum funeris ergo <faciant> [Cic. Leg. II 59, lex XII tab. 10, 4]») sia Calepino (s.v. ejulo: «ab ei fit et significat sublata voce fleo»).
NOTA CRITICA
V., interpretando eiulo nel senso di fleo alta o sublata voce, mostra di voler ripristinare la definizione classica del verbo nel tentativo di contrastare la tendenza (emersa in epoca medievale) a servirsi del termine come lemma equivalente a voci (lugeo, ploro, maereo etc.) che, nell’ottica dell’umanista, assumono differenti significati.