ELEGANTIE

V 95, 3: Similia huic [scil. migrare] sunt emigrare, demigrare, commigrare

DEFINIZIONE

  1. Cambiare dimora, trasferirsi
  2. Morire (in unione a de/ex + ablativo o a un complemento di separazione/allontanamento, ad es. vita)

FREQUENZA

  • De vero bono II 26, 7: «Ut multo satius fuerit eum anulum nunquam comperisse nec a pastorum consortio atque a rure in urbem atque in palatium commigrasse»
  • Ad Alfonsum regem epistola: II 1, 144 (cit. Liv. I 34, 1-6: «Anco regnante, Lucumo, vir impiger ac divitiis potens, Romam commigravit cupidine maxime ac spe magni honoris, […]»). II 5, 214 (cit. Liv. I 35, 4-6: «Se, ex quo sui potens fuerit, Romam cum coniuge et fortunis omnibus commigrasse [scil. Tanaquil]; […]»)
  • Epistola contra Bartolum I 8: «[…], cupiens ut Constantinopolim, quo nostri imperii domicilium commigraverat, ne librorum quidem copia et scriptorum auctoritate vinceremus, […]»
  • Epistole V 88: «si spe tui in hanc urbem commigravi et in te [scil. papam Eugenium IV] uno spem reposui, […]»
  • Raudensiane note II 5, 17: «Ra.: (17) Et huc commigravit [Plaut. Cist. 177; Poen. 94], idest ‘venit’. La.: Immo ‘commutato domicilio, huc ad habitandum venit’»
  • Raud. not. redazione primitiva: XIX 18

CORRISPONDENZE

LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO

ThlL III: 1881, s.v. commigro: «legitur inde a Plauto […] proprie […] de hominibus i. q. alium locum migrare», come in Forcellini, s.v. commigro: «(cum et migro) idem quod migro». In sostanza, emigro, demigro e commigro sono sinonimi di migro.

LATINO MEDIEVALE

DMLBS, s.v. commigrare: «to move […], travel».

LATINO UMANISTICO

Le Ver non ne fa menzione. Nebrija, s.v. commigro traduce commigro con lo spagnolo «mudar casa» e «mudar casa con otro» (“cambiare casa insieme a un altro”: esegesi che pone in risalto il valore del prefisso con-). Perotti lib. 1, epig. 115, 7: «Demigro et emigro et commigro idem fere, quod migro». Alla stessa maniera di Nebrija si comporta Calepino, s.v. migro: «Commigro, quod est in totum migro».

NOTA CRITICA

Le improprie definizioni che Nebrija e Calepino associano a commigrare (cfr. Latino umanistico) inducono a ritenere che in età umanistica il termine fosse spesso frainteso, motivo per cui V. decide di evidenziarne il corretto significato.