ELEGANTIE
V 49, 1-2: (1) Circumsto et circumsisto utrumque facit circumsteti, sed primum pro circundo, alterum pro invado et irruo et quasi terrificatione aggredior. (2) Virgilius: «circumstant anime dextra levaque frequentes» [Verg. Aen. VI 486]
DEFINIZIONE
Stare intorno, circondare
FREQUENZA
- De vero bono III 25, 15: «Invenimus puerum iacentem inter magnam circumstantium feminarum turbam flentium et quid agant nescientium»
- Gesta Ferdinandi II 5, 8: «legati Barcelone multique proceres lectulum circumsteterunt» (“gli ambasciatori di Barcellona e molti nobili intorno al letto <del re morente>”)
- Antidotum in Facium: III 4, 25 (cit. Liv. XXI 2, 6: «comprehensusque a circumstantibus haud alio quam si evasisset vultu»). IV 2, 27 («Quem nam enim vides in toto consessu et circumstantium cetu, nisi interrogante rege, preter te unum, lectorem interpellare?»)
Può riferirsi tanto a circumsto quanto a circumsisto Svet. Iul. LXXXII, 1 («Assidentem conspirati specie officii circumsteterunt»), passo riportato in Ant. in F. I 8, 38 in cui V. analizza il valore del participio passato conspirati.
CORRISPONDENZE
LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO
La Classicità considera sinonimi circumstare (ThlL III: 1173-1174, s.v. circumsto) e circumsistere (ThlL III: 1166, s.v. circumsisto) e impiega entrambi sia con l’accezione di “circondare” sia con l’accezione di “assediare”, “intimorire”. In età tardo-antica, l’unico grammatico a definire circumsto è Servio (Serv. Aen. IV 509: «stant arae circum] aut sunt aut circumstant»).
LATINO MEDIEVALE
DMLBS, s.v. circumstare: «to stand round» (“stare intorno”), «to watch over» (“badare a”).
LATINO UMANISTICO
Le Ver, s.v. circumsto: «entour ester – a *circum et *sto, stas componitur – Papias dicit: circumstat vallat, circumdat». Perotti in lib. I epig. 2, 77 ripropone l’insegnamento valliano: «Circunsto, circundo. Virgilius: Circunstant animae destra leva que frequentes [Verg. Aen. VI 486]». Nebrija tratta circumsto e circumsisto come sinonimi (s.v. circumsto: «por aquello mesmo a i <circumsisto>» = s.v. circumsisto: «estar en cerco»). Allo stesso modo si comporta anche Calepino (s.v. circumsto: «circumdo. Virgilius: circumstant anime dextra levaque frequentes [Verg. Aen. VI 486]»).
NOTA CRITICA
Come i suoi predecessori, V. attribuisce a circumstare il solo valore di “stare intorno”.