ELEGANTIE

V 86, 2-4: (2) Asciscere est remotum aliquid, quasi scite vocatum, capere. (3) Cicero De oratore: «expertes esse prudentie, quam sibi asciverunt» [Cic. De orat. I 87]. (4) Idem in Oratore: «quod minime politi minimeque elegantes sunt, asciverunt aptum suis auribus opimum quoddam et quasi adipale dictionis genus» [Cic. Orat. 25]

DEFINIZIONE

Prendere (richiamando da lontano)

FREQUENZA

  • De vero bono III 25, 14: «Nemo enim fere est qui non sanctos sibi aliquos peculiares et quasi patronos asciverit, ut ego Paulum atque Laurentium; […]»
  • Ad Alfonsum regem epistola III 3, 317: «Ex quo illud iam sua sponte apparet non timoris causa generos Tarquinios a Servio rege ascitos, ne paternum regnum exemplo filiorum Anci repeterent; […]»
  • Gesta Ferdinandi: I 3, 4 («[…] Alfonso prout licebat per etatem despondit, adductus quidem ne regnum paternum in externam familiam delaberetur, neve fratrem populosque irritaret ascito sibi pro genero homine peregrino»). II 4, 3 («Sunt autem in Aragonia nomina factionum Luna et Urrea. Lunam iam sibi conciliaverat, ascito sibi Antonio Luna, qui tunc principatum factionis optinebat»)
  • Apologus in Pogium II: «Unde articulos, quos lingua latina non habet, ascivit, quemadmodum et Roma et Italia et Gallia» (Camporeale 1972: 531)
  • Antidotum in Facium: I 5, 47 («At hoc preteritum a ‘scio’ mutuatum est. Esto: et si alius significationis est ‘scivi’ a ‘scisco’, alius a ‘scio’. Cur non etiam ‘descivi’ a ‘descio’? An quia ‘descio’ non reperitur? At istud contra superiorem tuam rationem facit. Sed, ut ita sit, fateare necesse est ‘conscisco’, ‘ascisco’, ‘rescisco’, que eiusdem nature sunt, habere sua preterita ‘conscivi’, ‘ascivi’, ‘rescivi’»). II 9, 11 («Nam personam fere aut auctoritatis gratia aut venustatis asciscimus»). IV 4, 1 (cit. Liv. XXI 2, 4: «Gener inde ob altam indolem ascitus et, quia gener erat, factionis Barchine opibus, que apud milites plebemque plus quam modice erant, haud sane voluntate principum, in imperio positus»)

CORRISPONDENZE

LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO

ThlL II: 763-767, s.v. adscisco: in riferimento a persone, «arcessere, adiungere, adsumere aliquem ad aliquid, alicui»; in riferimento a cose, «arcessere, accire». Tra i sinonimi sono elencati accipere, adiungere, adoptare, approbare, arcessere, assentiri, assumere, conprobare, eligere, recipere, sociare, suscipere. In età medievale, Paul. Fest. p. 13: «adsciscere est adiungere vel adsumere». Aen. XI 308: «adscitis] evocatis, adiunctis». Non. De comp. doctr. IV, s.v. vindicat: «Vindicat, adsciscit, ad se trahit» (“rivendica”). Tuttavia, Carisio confonde adscisco con conscisco (Ars gramm., p. 406: «mortem sibi adscivit») e Blaise chr. (s.v. ascisco) riporta che il significato del verbo è sovrapposto a quello di consciscerea. sibi mortem, […] s’infliger la mort à soi-même»).

LATINO MEDIEVALE

I valori del termine risultano invariati. Si veda Arnaldi-Smiraglia, s.v. ascisco: «vocare», «advocare»; DMLBS, s.v. asciscere: «to summon» (“convocare”), «to […] engage […], appoint to office» (“nominare”, “incaricare”); Hug. Der. S 255, 9, s.v. scio: «et dicitur adscio -is, idest advoco, unde ascisco -is et adscisco -is inchoativa»; Johan. Cath., s.v. scio: «et dicitur adscio <->scis, idest advoco, unde adscisco <->scis […] inchoativa»; Eber. Grec. XIX 127: «Qui vocat asciscit arcessit et acciet accit» (“Colui che vocat, chiama, avvicina, invita, fa venire a sé”).

LATINO UMANISTICO

Le Ver, s.v. adscio: «.i. advoco appeller Adscisco, adsciscis – inchoativum Ascio, ascis, ascivi .scitum – sine ‘d’ – adiungo, adquiro et componitur ex *ad et *scio, scis – adjoindre, aquerir ascivit socium, coniunxit, adscivit sibi». Nebrija, s.v. ascio vel ascisco: «llamar e traer de lexos» (“chiamare e prendere da lontano”). Perotti non ne fa menzione. Calepino, s.v. asscisco: «pro assumo, arrogo ac tribuo. […]. Aliquando asscisscere est aggregare, admittere».

NOTA CRITICA

Obbiettivo di V. è quello di restaurare l’originaria elegantia di asciscere distinguendo il termine da conscisco (“infliggere” a sé stessi qualcosa, ad es. la morte) giacché i due verbi iniziano a essere confusi a partire dalla letteratura cristiana (cfr. Latino classico e tardo-antico).