Abhorreo, -es, abhorrui, abhorrēre (v.)

ELEGANTIE

V 101, 2-3: (2) Abhorreo ab hac re idem est quod perquam alienus sum ab hac re. (3) Hoc semper postulat huiusmodi ablativum; illud vero nunquam, sed accusativum [scil. exhorreo]

DEFINIZIONE

Essere estraneo a (qualcosa)

FREQUENZA

  • De vero bono: I 10, 1 («Nunc ad te redeo, Cato, cum quo mihi quasi cum imperatore quodam transmarinarum gentium et a nostris moribus abhorrentium pugna est»). I 12, 7 («Quod tibi inprimis, Cato, non observari video qui nihil fere ab usu communi ac civili et publica vita abhorres»). II 10, 3 («A quorum institutis [scil. philosophicis] non abhorrens Themistocles, […], eam inquit vocem se libentissime audire qua sue laudes optime predicarentur»). II 29, 6 («[…] introduxeruntque [scil. homines amatores negligentie et ignavie] novum dogma, sic abhorrens a sensu communi ut ab usu communi ipsorum vita recesserat»). III proemium 4 («Nec sine causa decor ille quem vocant greci πρέπον accommodatissimus vite iudicatur, velut accidit in hac re si genus orationis a materie abhorreat»). III 4, 27 («Ut enim inveniuntur qui prope divini sunt, ita nonnulli vix abhorrentes a sensu brutorum, qualem voluisti fuisse Catilinam contrariis vitiis deformatum»). III 24, 14 («Ideoque cuncta quibus oblectari modo cupimus que fuerint ab eterni loci maiestate abhorrentia cessabunt: ut venationes, aucupia, piscationes»)
  • De falso credita Constantini donatione V 15: «Ita ab armis atque ab omni re bellica abhorrentes erunt, qui praeficientur militibus atque urbibus, ut ille, qui praeficit»
  • Ad Alfonsum regem epistola II 11, 281: «Que omnia si permultum a fide abhorrent, confitendum est Tarquinium Superbum cum fratre non fuisse Tarquinii Prisci filios, […]»
  • Gesta Ferdinandi: I 2, 16 («Ubi nonnihil mirandum est, quia tam parva regio per se cum exiguis aliquot aliis populis suam linguam habet, adeo abhorrentem a cetera Hispania, ut non magis abhorreat hebrea vel greca»). I 4, 1 («Non fuisse autem abhorrentem a re bellica Henrici regis animum vel ex eo patet, […]»). II 4, 13 («Illudquoque non minus falso dici, ab rege preceptum illis literis, ut comitem interficiendum curarent; quod non modo abhorret a vero, sed etiam a regis ingenio mitissimi ac iustissimi, […]»). III 15, 6 («Ab obscenitate non factorum modo, sed etiam dictorum ita abhorrens, ut pene nimius putaretur»). III 15, 8 («Apud Homerum nanque, qui hec scripsit, longe abhorrent Achilles ac Patroclus ab omni suspitione flagitii»)
  • Epistola contra Bartolum II 9: «“Quid ni?” inquam “Ego, qui non penitus abhorreo ab intelligentia verborum, quid hoc est ‘de insigniis’ non intelligo, ‘de armis’ intelligo”. […]»
  • Raudensiane note: I 11, 7 («Ipsa tamen inspectio deprehendit illas esse commentitias orationes longeque a Greco sermone et ab illorum oratorum vitam abhorrentes»). I 15, 102 («[…]: nam cum dixisset pecus, decentissime subiunxit presepia [Verg. Aen. I 435; Georg. IV 168: «ignavum fucos pecus a praesepibus arcent»]. Quod imitatus Quintilianus hanc translationem, ut aliquantulum abhorrentema prosa, in usum oratorium commutavit: Alie militaribus castris pellerent vulgus ignavum [Ps. Quint. Decl. XIII 4]. Ergo dicamus omnia loca clausa esse ‘castra’, […]»). I 15, 132 («Puer. – Paulo post -: Svetonius de Octaviano ait: Pueros pomilios atque distortos abhorrebat [cit. Svet. Aug. 83, 1]. […]»). I 15, 134 («Abhorrebatquoque dixit pro ‘exhorrebat’: abhorreo enim vult post se ablativum cum prepositione a vel ab, ut Cicero: A qua fateor nullum etatis mee tempus abhorruisse [cit. Cic. Pro Archia 1], idest ‘alienum fuisse’» in merito a Svet. Aug. 83, 1: «Nam pumilos atque distortos et omnis generis eiusdem ut ludibria naturae malique ominis abhorrebat»). II 2, 35 («Nunquid orationes Hortensii habes, qui fuit Verris patronus -quanquam quis non agnoscit ista verba abhorrere ab omni antiquitate-?»)
  • Raud. not. redazione primitiva: XIV 94. XIV 122. XVI 35. XVII 99 («Non possum omnia passim dure barbareque exposita prosequi, sed que a veritate maxime abhorrent»)
  • Apologus in Pogium II: «[…]; abhorreo rem pro ‘abhorreo ab re’; […]» (Camporeale 1972: 532)
  • Antidotum in Facium: I 4, 22 («Num, cum tu longe abhorrens a modestia mea vitium, ut tu ais, in opere meo deprehensum inimicis meis ac populo ostentasses, tibi talionem reddidi, […]?»). I 8, 38 (cit. Svet. Nero 43: «Multa et inania, verum non abhorrentia a natura sua creditur destinasse: successores percussorum summittere exercitus et provincias regentibus quasi conspiratis»). II 10, 19 (cit. Invective II 97, 23-24: «Hoc vel meretrix impudica abhorret» e cit. Cic. Parad. pr. I: «Animadverti, Brute, sepe Catonem avunculum tuum cum in senatu sententiam diceret, locos graves ex philosophia tractare abhorrentes ab hoc usu forensi et publico»). III 1, 25 («Intelligo te Alani cuiusdam, longe ab eloquentia abhorrentis, et si quis nostris temporibus illius est similis, potius quam Ciceronis ac Quintiliani precepta sectari»). III 1, 30 («Quis adeo a lectione librorum veterum abhorrens atque peregrinus, immo quis adeo rerum imperitus est qui non legerit et memorie nostre non audierit […]»). III 2, 5 (cit. Liv. XXVII 37, 11-15: «tum septem et duodecim virgines longam indute vestem carmen in Iunonem reginam canentes ibant, illa tempestate forsan laudabile rudibus ingeniis, nunc abhorrens et ineruditum si referatur»). III 2, 21 (cit. Liv. IX 30, 5-10: «Tiburtini benigne polliciti, primum accitos eos in curiam hortati sunt ut reverterentur Romam; postquam propelli nequibant, consilio haud abhorrente ab ingeniis hominum aggrediuntur»). III 7, 11 (cit. Invective II 97, 23-25: «Hoc vel meretrix impudica abhorreret, quod tu regine honestissime tribuis»). III 7, 13 («Postremo nunquam historici ab huiusmodi referendis abhorruerunt»). III 12, 39 («Etenim quid magis a sensu communi abhorrens?»)

CORRISPONDENZE

LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO

ThlL I: 76-82 (s.v. abhorreo) riporta come principale valore del verbo “aborrire”, “rifuggire”, “detestare”, “odiare”, ma equivale anche a «discrepo, sum alienus, remotus» (“essere estraneo”, “discordare”). Tuttavia, a partire dall’età tardo-antica, il primo significato di abhorreo è impropriamente esteso a exhorreo (cfr. ThlL V/2: 1439-, s.v. exhorreo: «i. q. detestari, abhorrere, proicere, repudiare» e Blaise chr., s.v. exhorreo: «avoir en horreur»).

LATINO MEDIEVALE

I valori dei due lemmi continuano a essere confusi. Si veda Papias Elem., s.v. abhorrere: «Abhorrere, discrepare, discors esse vel valde horrere» (valore quest’ultimo proprio di exhorrere); Hug. Der. H 58, 6, s.v. horreo: «Horreo componitur abhorreo, timere, abominari»; Johan. Cath., s.v. horreo: «Item horreo componit ut abhorreo <->res <->rui, idest timere, abominari; item exhorreo <->res, inhorreo <->res, perhorreo <->res».

LATINO UMANISTICO

Le Ver, s.v. abhorreo afferma che abhorrere, così come exhorrere, vuol dire “temere”: «ex *ab et *horreo .res componitur Abhorreo.res .rui – .i. timere, abhominari havoir hideur, resongnier , doubter, desdeigner, desprisier, tenir vil». Nebrija, s.v. abhorrere a re: «ser ageno de alguna cosa» (“essere alieno” rispetto a qualcosa) e s.v. abhorrere rem: «aborrecer alguna cosa». Perotti lib. 1, epig. 78, 37: «Item ab horreo composita […]. Abhorreo, quod significat alienus sum, et semper requirit ablativum cum praepositione ab, ut ‘abhorreo ab hac re’». Calepino (s.v. abhorreo), in maniera simile a Nebrija, sottolinea come abhorreo acquisisca significati diversi in base alla struttura sintattica in cui il verbo risulta incluso, motivo per cui in unione all’accusativo esso vuol dire “abominare”; in unione alla preposizione a/ab seguita dall’ablativo, “essere estraneo”.

NOTA CRITICA

Attraverso la stesura di Eleg. V 101 V. desidera porre in evidenza la distinzione tra exhorreo (“temere”) e abhorreo (“provare disgusto”, “detestare” o “essere estraneo a” qualcuno/qualcosa, spesso inserito nella costruzione sintattica formata da a/ab + ablativo), concetto ribadito anche in Raud. not. I 15, 134: difatti, a partire dall’epoca tardo-antica (cfr. Latino classico e tardo-antico) e soprattutto nel Medioevo (cfr. Latino medievale), i significati dei due verbi vengono spesso confusi.