ELEGANTIE
V 96, 2 e 6-7: (2) […] imprecari, hoc est optare alicui, deos precando, bonam fortunam aut malam [cfr. Eleg. VI 24]. […]. (6) De imprecemur vero hoc eiusdem sit exemplum: «Non imprecamur debilitates, naufragia, morbos: pauper sit et amet quamcumque meretricem et amare non desinat!» [Ps. Quint. Decl. XV 14]. (7) Quod crebrius accipitur in malum
DEFINIZIONE
Augurare qualcosa (accusativo) di bene o di male a qualcuno (dativo)
FREQUENZA
- De vero bono: I 12, 6 («Quid ergo aliud his hominibus imprecer quam eam mentem ipsis dari ut ea que nobis dicunt inter se factitent, ut alius alium puniant, verberent, cedant nobisque tam plausibile spectaculum prestent?»). I 23, 1 («Quos cibos si quis infamare aut prohibere audet, plus hic videtur mortem laudare quam vitam, ita ut ipse sit […] ieiunio enecandus et ut inedia male pereat etiam atque etiam imprecor»)
CORRISPONDENZE
LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO
ThlL VII/1: 675-676, s.v. imprecor: «i. q. optare» soprattutto mala, ma anche prospera (in unione al dativo della persona cui si augura qualcosa, per cui cfr. Forcellini, s.v. imprecor: «Cum Accusativo rei, est aliquid alicui precari, et occurrit […] In malam partem pro mali quippiam precari, maledire, pregar male, […]. In bonam partem quandoque accipitur»). In età tardo-antica il senso ricondotto a imprecor è prevalentemente negativo (Caper Gramm. VII 99, 19: «precor prospera, inprecor taetra»), come dimostra chiaramente Servio commentando la scena virgiliana che vede come protagonista Didone maledicente Enea (Aen. IV 607: «Sol, qui terrarum flammis opera omnia lustras] iam utitur inprecationibus, hoc est devotionibus: unde et ‘devotor’ et ‘devotrix’ dicitur qui inprecatur»).
LATINO MEDIEVALE
Imprecor è soprattutto recepito nel senso negativo di “augurare (a qualcuno il male)” e, quindi “maledire” (Blaise med., s.v. imprecor: «être maudit, honni», “essere maledetto”; DMLBS, s.v. precari: «to curse […] to put a curse […] on»), aspetto che emerge nell’opera di Isidoro di Siviglia (Diff. 321: «Inter imprecari et deprecari. Imprecari, maledicere; deprecari, excusare et expurgare»), Papias (Elem., s.v. imprecari: «Imprecari, maledicere») e Uguccione da Pisa (Der. P 145, 25, s.v. precor: «imprecor -aris, execrari, maledicere»»). Tuttavia, si veda Johan. Balb. Cath., s.v. imprecor: «ab in<-> et precor componitur imprecor <->caris <->cari <->catum […], idest execrari, maledicere. Ponitur etiam aliquando in bona significatione et ut ‘iste imprecatur illi bona’, idest valde rogat vel adoptat».
LATINO UMANISTICO
Le Ver, s.v. imprecor: «.i. maudire .i. execrari, maledicere et quandoque ponitur in bona significatione, ut: iste imprecatur bona illi .i. valde rogat optat et componitur ab *in et *precor .caris». Nebrija, s.v. imprecor: «rogar mal a otro» (“augurare il male a un altro”, “maledire”). Perotti lib. 1, epig. 33, 7: «Precor: oro. Precari enim, qum accusativum tantum habet, orare est; adiuncto autem adiectivo, idem est, quod imprecari, hoc est optare alicui bonam malam ve fortunam precando deos. Quintilianus: Sed si tantopere efflagitantur, quam tu affirmas, permittamus vela ventis et oram solventibus bene precemur [Quint. Inst., ep. ad Tryph. 3]. Imprecari tamen, quod ab eo componitur, frequentius in malam partem accipitur. Quintilianus: Non imprecamur debilitates, naufragia, morbos: pauper sit et amet quamcumque meretricem et amare non desinat! [Ps. Quint. Decl. XV 14]». Calepino, s.v. precor: «Huius composita sunt […] imprecor […], quod in bonam et in malam partem accipitur. Quintilianus: Non imprecamur debilitates, naufragia, morbos [Ps. Quint. Decl. XV 14]».
NOTA CRITICA
Evidentemente V. (forse ponendo attenzione alla testimonianza di Giovanni Balbi) desidera evidenziare per imprecari non solo il valore negativo di “augurare il male” e, perciò, “maledire” qualcuno (accezione ben nota a tutti i grammatici), ma anche il valore positivo di “desiderare il bene” per qualcuno.