ELEGANTIE
V 87, 1-3: (1) Asseverare est inter ipsa argumenta probationesque admiscere vim animi motumque, (2) quod declarat Quintilianus cum inquit: «Altera ex asseveratione probatio est: ‘ego hoc feci!’, ‘tu hoc mihi dixisti!’ et ‘o facinus indignum!’» [Quint. Inst. V 12, 12]. (3) Et alibi: «cum presertim quorundam probatio sola sit in asseveratione et perseverantia» [Quint. Inst. IV 2, 94]
DEFINIZIONE
Asserire con fermezza
FREQUENZA
- Gesta Ferdinandi: II 7, 5 («Eo quidem magis, quia dabat operam archiepiscopus, ut concilium Cesaraugustam transferretur idque recte ac iure fieri per suos papa asseverabat»). III 5, 12 («Impetratum tamen est, ut nihil in vita membrorumque iacture pateretur, cetera et ipsum conspectum et ipsam diem impetraturam amici asseverabant»)
- Antidotum in Facium: I 11, 32 («[…], nec suum presens a ‘nactus’ discrepare, cum ego probarim ‘nactum esse’ idem quod ‘acquisisse’ et adversarii asseverent ‘nancisci’ idem esse quod ‘acquirere’»). IV 1, 10 («[…]; sicut aliquot antea annis de capite crocodilli feceram, quod Panormita draconis apud illum esse asseverabat […]»)
CORRISPONDENZE
LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO
ThlL II: 875-876, s.v. adsevero: «affirmare cum severitate vel cum severitatis specie, plerumque in sermone». Forcellini, s.v. assevero: «Proprie est severum reddere. […]. Speciatim in agendo et loquendo est constanter serioque agere et affirmare, eique jocari opponitur» (sinonimi: praecipere, asserere, affirmare, contendere, confirmare). Tuttavia, Carisio riduce il verbo a semplice adfirmo (Synonyma Ciceronis: «Adfirmat, contendit, adseverat, perstat, permanet, perseverat»).
LATINO MEDIEVALE
Asseverare continua a essere concepito come sinonimo di confirmare e affirmare. Si veda Arnaldi-Smiraglia, s.v. assevero: «cum affirmare»; DMLBS, s.v. asseverare: «to asseverate, affirm»; Papias Elem., s.v. asseverare: «Asseverare, confirmare»; Hug. Der. U 17, 13, s.v. verus: «Et severo -as, quod non est in usu, sed componitur assevero -as, affirmare, asserere»; Johan. Balb. Cath., s.v. assevero: «Assevero <->ras <->ravi, idest affirmo vel assero et componitur ex ad<-> et severo <->ras, quod non est in usu».
LATINO UMANISTICO
Le Ver, s.v. assevero: «.i. affirmare, asserere affremer, acertefier – ex *ad et *severo .ras». Nebrija, s.v. assevero: «affirmar porfiando» (“affermare con ostinazione”). Perotti lib. 1, epig. 4, 25: «Item assevero, quod proprie est inter ipsa argumenta probationes que vim animi motum que quasi quandam severitatem admisceo. Quintilianus: Altera ex asseveratione probatio est: ‘ego hoc feci: tu hoc mihi dixisti’, et ‘ó, facinus indignum!’ [Quint. Inst. V 12, 12]. Ponitur tamen aliquando pro affirmo» e lib. 1, epig. 29, 74: «Et assevero verbum, quod est cum vi quadam ac motum animi quasi cum severitate aliquid affirmo, a quo asseveratio derivatur. Quintilianus: Altera ex asseveratione probatio est: ‘Ego hoc feci’, ‘Tu hoc mihi dixisti’, et ‘ó facinus indignum!’ [Quint. Inst. V 12, 12]». Calepino, s.v. assevero: «et est asseverare proprie inter ipsa argumenta probationesque vim animi motumque quasi quandam severitatem admiscere. Quintilianus: Altera ex asseveratione probatio est: ‘Ego hoc feci!’, ‘tu hoc mihi dixisti!’ [Quint. Inst. V 12, 12]. Aliquando ponitur pro simpliciter affirmare».
NOTA CRITICA
Desiderio di V. è far riemergere la classica accezione di asseverare (“ribadire con risolutezza”, “rimarcare con certezza”), verbo che dall’età tardo-antica (cfr. Latino classico e tardo-antico) e medievale (cfr. Latino medievale) comincia a essere inteso come banale sinonimo di affirmo.