ELEGANTIE
V 77, 1-2 e 4: (1) Deduco et reduco generalem habent significationem, sed in hoc specialem, quotiens alicui officii gratia prestamus comitatum, ut ‘deduxi Catonem in Senatum eumque ut domum reducam hic expecto’. (2) Sed proprie hoc est inter homines non multum dignitate et auctoritate distantes. […]. (4) Ceterum deducere et reducere est quasi ad certum locum
DEFINIZIONE
Accompagnare, scortare (qualcuno riportandolo indietro)
FREQUENZA
- De vero bono: I 12, 7 («Ego […] ostendam manu viam, ut aiunt, qua te in gratiam nature reducam, immo tecummet ipso in gratiam reducam»). II 19, 1 («[scil. Fabritius] minime accipiendam conditionem putavit reducendumque hominem [scil. Pyrrhus] ad regem curavit»). III 21, 4 («Quo enim eos appellem nomine quos nulla res posset in gratiam nostram reducere et ne hostes essent prohibere?»). III 25, 10 («Ergo faciamus animam velut parta victoria cum triumpho reduci in patriam»). III 25, 17 («Quale igitur erit et tuum et illorum gaudium propter mutuam recuperationem, […], nunc autem sitis non modo reduces et incolumes sed in summa etiam eternaque felicitate semper invicem gavisuri?»). III 28, 1(«Quare nostra culpa sit, nisi Antonium ut in tenebris domum reducamus»)
- Encomion S. Thomae Aquinatis I 4, 25: «illi […] ita probe fecerunt qui in integrum restituerunt in possessionemque reduxerunt, non ut gentiles, quod absit, imitarentur, sed ne a gentilibus superari viderentur»
- Gesta Ferdinandi: II 13, 17 («Que dicenti non defuissent qui crederent, etsi sciebant navem adhuc stante eo in ponte reductam fuisse»). II 16, 11 («Non tam e tenebris cisterne produci in lucem optaverat, quam nunc e luce reduci in tenebras»)
- Raudensiane note II 2, 64-65: «Ra.: (64) Revertor. – Paulo post -: Accipiet reduces [Verg. Aen. III 96], idest ‘revertentes’, dixit Virgilius. : (65) Servius melius, qui exponit reduces pro ‘a periculo domum reversos’ [cfr. Serv. Aen. I 390]»
- Raud. not. redazione primitiva XVI, 60
- De reciprocatione ‘sui’ et ‘suus’ VI 2: «Nos huius erroris causas, ut aberrantes reducamus in viam, quoad facultas feret, aperire […] conabimur»
- Antidotum in Facium: I 11, 13 (cit. Dict. II 39: «Igitur reducto ad bellandum Alexandro progressoque in aciem»). IV 1, 16 (cit. Liv. XXVII 34, 5-8: «Octavo ferme post damnationem anno M. Claudius Marcellus et M. Valerius Levinus consules reduxerunt eum in urbem»). IV 3, 17 («Hunc aiebat [scil. Egnigus] Mediolani a Candido viro perdocto ad pristinam sinceritatem reductum»)
CORRISPONDENZE
LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO
ThlL XI/2: 571-579, s.v. reduco: «i. q. retro ducere, fere in locum prius occupatum vel posteriorem». Inoltre, «reducuntur honorandi pompa comitantium» (cfr. Cic. Cato 63: «[scil. inter honorabilia] salutari, […], deduci, reduci»). Forcellini, s.v. reduco: «Reduco est idem atque iterum, aut retro duco, redigo, retraho, […] (It. ricondurre, rimenare, tirare indietro o a sè, ritirare; […])». Blaise chr., s.v. reduco: «ramener, reconduire […] faire recouvrer» (“riportare”).
LATINO MEDIEVALE
Le accezioni delineate per reducere in età classica trovano riscontro anche in epoca medievale. Si veda Blaise med., s.v. reduco: «réduire, ramener» (“riportare”); Arnaldi-Smiraglia, s.v. reduco: «ducere […] adducere […] subigere»; DMLBS, s.v. reducere: «to lead or bring back, […] to return». Papias Elem., s.v. reducere: «Reducere, revocare ad se, restituere»; Elem., s.v. revehit: «Revehit, reportat, reducit, refert»; Elem., s.v. restituere: «Restituere, redintegrare, in proprium locum reducere». Hug. Der. D 90, 18, s.v. duco: «reduco -cis, idest retro vel iterum ducere». Johan. Balb. Cath., s.v. duco: «Item reduco <->cis, idest retro vel iterum ducere».
LATINO UMANISTICO
Le Ver, s.v. reduco: «a *re et *duco .cis componitur Reduco, reducis .xi .ctum – .i. iterum vel retro ducere, redire, revocare .i. ramener». Nebrija, s.v. reduco: «tornar a otro guiando» (“fare da guida nella strada di ritorno”), «acompañar hasta casa» (“scortare a casa”), «reduzir» (“ridurre”). Perotti lib. 1, epig. 2, 713: «Deducere etiam is dicitur qui alicui officii gratia praestat comitatum, cuius contrarium est reducere, ut ‘deduxi Catonem in Senatum eum que, domum ut reducam, hic expecto’». Calepino, s.v. deduco: «Interdum pro officii vel honoris gratia alicui comitatum praestare et fit fere cum pompa quadam et saepe cum multo populo. […]. Cuius contrarium est reducere».
NOTA CRITICA
In Eleg. V 77, 1-4 V. individua i valori propri di deducere e reducere (verbi che possono voler dire tanto generalmente ducere ad certum locum quanto particolarmente praestare comitatum officii gratia vel honoris), accezioni invalse dall’età classica (cfr. Latino classico e tardo-antico) e presentate non solo da lessicografi precedenti l’umanista e la sua opera (cfr. Latino medievale), ma anche da successivi grammatici (cfr. Latino umanistico). Ad ogni modo, non vengono esplicitate menzioni rivolte al fatto che deduco e reduco siano termini adoperabili nei confronti di aequales, come congetturato da V. in Eleg. V 77, 2: per l’appunto, questa considerazione non trova conferma in nessuna delle epoche sopracitate.