ELEGANTIE
V 73, 2: placatus sum ab indignatione animi ad lenitatem redii vel animo leni sum
DEFINIZIONE
- Tornare alla tranquillità (d’animo)
- Essere calmo
FREQUENZA
- De falso credita Constantini donatione: XVIII 57 («ut, quem placatus proprio consilio clericare voluerit et in religioso numero religiosorum clericorum connumerare, nullus ex omnibus presumat superbe agere»). ibidem («qua etiam elegantia? “connumerare in numero religioso religiosorum”, “clericare clericorum” et “indictu” et “placatus”»)
- Raudensiane note: II 2, 19 («Ra.: (18) Respondere. – Deinde -: ‘Nequaquam litteris satisfacerem’, idest ‘responderem’. La.: (19) Si litteris – ut ego interpretor – est ablativi casus, significatio esset ‘placarem’, ‘mitigarem’, ‘equanimiorem facerem te per litteras meas’»). II 3, 4 («Proprie autem parentare est mortuo […] hostia humana satisfacere eiusque manes hostili sanguine placare»).
- Raud. not. redazione primitiva XVII 4: «mortuis […] sanguine humano […] satisfacere et eorum placare manes»
- Antidotum in Facium: IV 2, 31 («Instigat enim in se adversarium pertinacia et contumacia, placat autem et prope erubescere cogit facilitas ac probitas»). IV 5, 4 (: «Dum consul placandis Rome distrahendoque delectu operam dat, Hanibal ex hibernis profectus [Liv. XXII 2, 1]. Vos sic emendatis: ‘dum consul placandis diis Rome distrahendoque delectu’»)
CORRISPONDENZE
LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO
ThlL X/1: 2284-2289, s.v. placo: «confunditur saepius in codd. cum pacare»; «fere i. q. placidum, mitem reddere vel servare». Inoltre, ThlL X/1: 2288, s.v. placatus: «i. q. placidus, lenis, mitis». Anche in età tardo-antica, i significati di placo non mutano. Si veda Carisio, Synonyma Ciceronis: «Ira resedit, restincta est, refrixit, consenuit, elanguit, exspiravit, desedit, placata est, mitigata est, sopita est, abolita est, deleta est»; «Mulcet, lenit, placat, mitigat, temperat, exorat»; «Sedare, mulcere, mitigare, placare». Don. Ad. 145: «verum si augeam] argumentum a contrario, nam ‘placare’ contrarium est irritantibus augentibus que iracundiam». Serv. Aen. I 142: «placat] […]. Nunc ait ‘placat’, quia iam sedari coeperant maria»; ibidem II 232: «oranda] placanda»; ibidem IV 50: «sacrisque litatis] ‘diis litatis’ debuit dicere: non enim sacra, sed deos sacris litamus, id est placamus: […]»; ibidem VI 379: «piabunt] placabunt, expiabunt». Non. De comp. doctr. IV, s.v. aperit: «Aperit, mitigat, placat»; ibidem IV, s.v. delenitus: «Delenitus, ad nostram consuetudinem: placatus»; ibidem IV, s.v. stratum: «Stratum, placatum, lenitum». Blaise chr., s.v. placo: «apaiser» (in riferimento a Dio); ibidem, s.v. placatus: «apaisé, propice, favorable».
LATINO MEDIEVALE
placo viene frequentemente inteso come lemma equivalente a pacifico e a paco (cfr. Blaise med., s.v. placo: «apaiser», «plaquer» e s.v. placatus: «apaisé, propice, favorable»; Arnaldi-Smiraglia, s.v. placo: «Sibi conciliare»; Du Cange, s.v. placare: «Pacisci cum aliquo, pactum inire» e s.v. placare: «ut Pacare, solvere», «Plaquer»; DMLBS, s.v. placare: «to make favourably disposed, appease, conciliate, placate», «to make favourably disposed toward, reconcile with», «to calm or soothe» e s.v. placatus: «appeased, placated, reconciled […] reconciled with or toward», «pleased, satisfied»). Papias associa placo al concetto di “addolcire”, “ammansire”, “temperare” (Elem., s.v. delinire: «Delinire, placare»; Elem., s.v. lenire: «Lenire, placare, mitigare, mulcere»; Elem., s.v. mansuefacit: «Mansuefacit, mulcet, placat»; Elem., s.v. mulcere: «Mulcere, lenire, placare, blandiri»; Elem., s.v. sedat: «Sedat, mulcet, placat»; Elem., s.v. temperat: «Temperat, placat, mitigat, lene facit, aequilibrat, moderatur, convenienter commiscet»). Uguccione da Pisa e Giovanni Balbi chiosano placare con pacificare. Hug. Der. P 127, 1, s.v. placo: «Placo -as, humiliare, mitigare, exorare, pacificare». Johan. Balb. Cath., s.v. placo: «Placo <->cas <->cavi <->care, idest humiliare, mitigare, exorare, pacificare, unde placatus <->ta <->tum».
LATINO UMANISTICO
Le Ver, s.v. placo: «.i. humiliare, mitigare, pacificare, sedare, lenire, mulcere .i. raplaquier, apaisier, faire dous et debonaire», ma Le Ver, s.v. placo: «Placatus .a .um – rapaisiés .i. pacificatus». Guar. Carm. diff. 253: «Qui sacra fert libat, litat qui numina placat». Nebrija, s.v. placo: «aplacar al sañudo» (“placare l’astioso”). Perotti lib. 1, epig. 4, 12: «A pace fit paco verbum, quod significat mitigo, lenio, placo. Et pacificor, quod est pacem facio. […]. Quidam haec tria ita separant, ut pacificatus sum ‘pacem feci’ significet, pacatus sum ‘in pace sum’, ‘ab armis destiti’, placatus sum ‘ab indignatione animi ad lenitatem redii’ vel ‘animo leni sum’». Calepino, s.v. placo: «mitem ac placidum facio, propitio».
NOTA CRITICA
Obbiettivo di V. è quello di distinguere i significati di pacifico (“faccio la pace”), paco (“essere in pace” avendo smesso in combattere) e placo (“essere calmo”). Eppure, i tre verbi sono trattati come sinonimi sin dall’epoca classica, motivo per cui i grammatici successivi all’umanista non mostrano di recepire l’insegnamento di Eleg. V 73.