ELEGANTIE

V 73, 1: […]; pacatus sum in pace sum vel ab armis recessi

DEFINIZIONE

  1. Essere in pace
  2. Ritirarsi dalle armi, smettere di combattere

FREQUENZA

  • De falso credita Constantini donatione XXIX 95: «Papa et ipse bella pacatis populis infert et inter civitates principesque discordias serit»
  • Gesta Ferdinandi I 19, 8: «Quid enim Sardinie regnum, male pacatum ac prope nominis Catalani inimicum, adiuvaret Aragonie regem bella gerentem cum rege Castelle?»
  • Antidotum in Facium: II 3, 30 («Et revocari eos ad pacem concordiamque vis, qui nunquam inter se fuere concordes ac pacati»). III 6, 17 (cit. Gesta Ferdinandi I 19, 8)

CORRISPONDENZE

LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO

Paco è a tutti gli effetti sinonimo di pacifico. Si veda ThlL X/1: 20-24, s.v. paco: «confunditur in codd. cum […] placare saepius», «i. q. εἰρηνεύειν, pacificare», «efficitur quilibet status quietus, inoffensus (sive singulorum hominum sive animi sive elementorum; in se vel inter se; […])»; «cum colore magis christiano (spectat vel ad concordiam credentium vel ad reconciliationem cum deo factam)» e ThlL X/1: 22-24, s.v. pacatus: «i. q. pace praeditus, pacificus, quietus sim.», «i. q. pace praeditus, pacificus, quietus sim.». Lo stesso vale per l’età tardo-antica. Serv. Ecl. IV 17: «placatumque reget patriis virtutibus orbem] vel Augustus Caesaris, vel Saloninus Pollionis virtute pacatum orbem tenebit. Et mira laus utriusque est, et eius qui pacavit, et qui pacatum tuetur». Blaise chr., s.v. pacatus: «pacifié, pacifique, paisible», «apprivoisé», «de paix, qui apaise»; «(en parl. de Dieu) apaisé, favorable, propice».

LATINO MEDIEVALE

Paco, come pacificor, continua a essere associato alla stipulazione di un patto di pace o di un’alleanza, con la risoluzione di contese, con l’azione di rendere ben disposti oppure di mediare (Niermeyer, s.v. pacare: «réconcilier les parties en cause, amener à la paixto conciliate, make peace between contending parties», «accomoder un différend, terminer à l’amiableto settle, compose a dispute»; DMLBS, s.v. pacare: «to make peaceful, pacify», «to appease, reconcile […] person», «to settle […] discord or sim.»). Si veda Papias Elem., s.v. pacare: «Pacare pacisci»; Elem., s.v. pacatus: «Pacatus, propiciatus, mitis, lenis, placatus». Hug. Der. P 1, 8, s.v. paciscor: «et paco -as, pacificare, unde pacatus -a -um, pacifìcatus, quasi pactum tenens». Johan. Balb. Cath., s.v. paco: «Paco <->cas <->cavi derivatur a pax pacis et est pacare idem quod pacificare, unde pacatus <->ta <->tum, idest pacificatus, quasi pacem tenens».

LATINO UMANISTICO

Le Ver, s.v. paco: «idem est quod pacificare apaisier, mettre a pais, concorder» e s.v. paco: «Pacatus .a .um – .i. pacificatus, quasi pacem tenens, placatus, propiciatus .i. apaisiés». Nebrija non lemmatizza paco, ma s.v. pacatus: «apaziguado por fuerça» (“costretto a concludere la pace”). Perotti lib. 1, epig. 4, 12: «A pace fit paco verbum, quod significat mitigo, lenio, placo. Et pacificor, quod est pacem facio. […]. Quidam haec tria ita separant, ut pacificatus sum ‘pacem feci’ significet, pacatus sum ‘in pace sum’, ‘ab armis destiti’, placatus sum ‘ab indignatione animi ad lenitatem redii’ vel ‘animo leni sum’». Calepino, s.v. paco: «significat mitigo, lenio, placo, propitio, concordo et pactum facio».

NOTA CRITICA

Obbiettivo di V. è quello di distinguere i significati di pacifico (“faccio la pace”), paco (“essere in pace” avendo smesso in combattere) e placo (“essere calmo”). Eppure, i tre verbi sono trattati come sinonimi sin dall’epoca classica, motivo per cui i grammatici successivi all’umanista non mostrano di recepire l’insegnamento di Eleg. V 73.