ELEGANTIE
V 11, 1-3: (1) […]; supplicare a plico, quod genu poplitemque aut cervicem plicamus cum a potentiore aliquo magnum quid precamur. (2) […]; supplicare sine plicatione genuum et gestu corporis, non sine ore et voce. (3) Hinc est quare supplicare tantum homini datur, adorare etiam mutis, unde elephas et phoenix et alia quedam irrationabilia solem adorare dicuntur, nosque rebus mutis et sensu carentibus non supplicamus, sed adorationis honorem exhibemus, ut regum statuis, signis, vestibus, litteris aliisque similibus et precipue imaginibus picturisque tum Dei, tum sanctorum, tum ipsius etiam crucis quam sapientes adorant, stulti etiam orant
DEFINIZIONE
Supplicare, pregare a parole
FREQUENZA
- Epistole: XXV 32 («pro meo more nihili facerem nec ad te propterea scriberem aut cuiquam supplicarem»). XLVIII 9-10 («ad scribendum impulsus sum supplicandumque ut, […], velit sanctitas tua iubeatque ut […]»)
- Antidotum in Facium IV 6, 37: «Adversus ligneam ingentem admotam urbi aliam turrem ex ipso muro excitavit consul romanus aliquanto altiorem, quia muros satis per se altos subiectis validis supplicatis pro solo usus erat [Liv. XXIII 36, 4]. Vos tantum in margine ex purpureo colore fecistis pro ‘supplicatis’ aliter ‘sublicus’»
CORRISPONDENZE
LATINO CLASSICO E TARDO-ANTICO
In età classica non si registrano particolari differenze di senso tra supplicare e adorare: Lewis-Short (s.v. supplico) e Gaffiot (s.v. supplico) riportano che supplico può voler dire “supplicare”, “implorare”, “pregare” e, soprattutto, “chiedere umilmente”, “pregare sommessamente” così da ottenere qualcosa, il che è possibile che avvenga a gesti e/o a parole. Lo stesso vale anche per l’età tardo antica. A tal proposito, si vedano Carisio («Rogare, quaerere, orare, petere, precari, poscere veniam, obsecrare, supplicare, implorare, invocare»; «Veneratur, adorat, precatur, orat, optat, obsecrat, supplicat, invocat, pacem poscit»), Servio e Prisciano, due autori che, come Donato (Andr. 312: «Ipsum hunc orabo, huic supplicabo] oramus quae bona sunt, supplicamus in adversis malis vel cum lacrimis»), pongono sullo stesso piano supplicare e orare, verbo da cui deriva anche adorare.
LATINO MEDIEVALE
Supplico vanta come sinonimi venero, ma anche imploro, rogo, peto, obsecro cum precibus (Papias Elem., s.v. supplicat: «Supplicat, veneratur, rogat, preces fundit, placat»). La nozione che inizia a essere prevalentemente associata a supplicare è “cercare di ottenere qualcosa che si desidera piegandosi”, ossia “umiliandosi”, “mostrando deferenza” (Hug. Der. P 140, 28, s.v. plico: «supplico -as, subtus se plicare et humiliare ad rogandum, et construitur in eodem sensu cum dativo et accusativo, ut ‘supplico tibi’ et ‘supplico te’»; Johan. Balb. Cath., s.v. plico: «Supplico <->cas: a sub et plico componitur supplico <->cas <->cavi <->care, quasi subtus se plicare et humiliare ad rogandum, et construitur in eodem sensu cum dativo et accusativo, ut supplico tibi, supplico te, unde hec supplicacio humilis deprecatio»).
LATINO UMANISTICO
Come V., anche Perotti (lib. I epig. 2, 655) insiste sulla componente della parola: «[scil. A plico autem composita fiunt] Supplico, rogo, precor: plicari enim veteres precando et genua eius cui precabantur attingere solebant, ac ad ea quasi adorantes manus tendere. Ab hoc supplex dictus qui ita precatur, et suppliciter adverbium, et supplicatio eiusmodi precatio, et supplicium, quod modo pro supplicatione accipitur». Calepino (s.v. supplico), in conformità con i grammatici medievali, pone in evidenza per supplico il significato di “pregare” umilmente e con deferenza qualcuno: «ex sub et plico, eo quod genu poplitemque plicamus cum a potentiore magnum aliquid precamur. […]. Est autem supplicare humiliter et cum reverentia praecari».
NOTA CRITICA
V. recepisce l’insegnamento delle opere lessicografiche medievali, che intendono di preferenza la supplicatio in termini di preghiera fatta a voce (cfr. Latino medievale).